Ғылымның дамуы кез келген мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік прогресінде шешуші рөл атқарады. Әлеуеті мен табиғи ресурстары мол Қазақстанда ғылымның дамуы инновациялардың, технологиялық прогрестің және тұрақты дамудың катализаторына айналуы керек.
Биыл сәуір айында Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңестің отырысы кезінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандағы ғылымның дамуы туралы бірер сөз қозғап, тапсырмалар берген болатын.
Қазақстан Президенті елдегі төтенше жағдайларды байланыстыра отырып, ғылыми тұрғыдан зерттеп, болжап, бағалау керегін айта кетті.
“Апатты ғылыми тұрғыдан болжау, оның ықтималдығы мен әсерінің ауқымын дер кезінде бағалау өте маңызды. Су тасқыны, орман өрті және Алматыдағы жер сілкінісі осыны айқын аңғартты. Ашығын айтсақ, төтенше жағдайдың алдын алу ісінде айтарлықтай олқылықтар бар. Бұл – жылдар бойы шешімін таппаған мәселелер. Ең алдымен – білікті мамандардың тапшылығы. Тиісті ғылыми қорытынды сапалы жасалмайды”, деді Тоқаев.
Осы арқылы президент елдегі олқылықты ғылым арқылы оңалтуға болатынын ескертті. Демек, Қазақстандағы ғылымды дамыту үшін не істеу қажет?
Білім беру жүйесінің дамуы
Алдымен, мектептегі білім беруді күшейту керек. Мектептегі білім беру жүйесіне қазіргі заманғы жаратылыстану пәндері бойынша оқу бағдарламалары мен әдістемелерін енгізу балалардың бойындағы дарындылық пен ғылымға деген қызығушылықты ерте анықтауға ықпал етеді. Білімді іс жүзінде қолдануға баса назар аудара отырып, STEM білім беруді (ғылым, технология, инженерия және математика) енгізу қажет.
Жоғары оқу орындарын қолдау: университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарына мемлекеттік инвестиция салу және ғылыми зерттеулер мен инновациялар үшін біліктілік орталықтарын құру ғылыми зерттеулердің сапасын арттыруы мүмкін. Сондай-ақ академиялық ұтқырлық және студенттер мен оқытушылардың шетелде тағылымдамадан өту бағдарламаларын әзірлеу қажет.
Зерттеуді қаржыландыру
Мемлекеттік гранттар мен субсидияларды бөлу қажет Ғылыми зерттеулерге, әсіресе экология, медицина, ауыл шаруашылығы және ақпараттық технологиялар сияқты басым салалардағы мемлекеттік гранттарды құру және ұлғайту ғылыми белсенділікті ынталандыруы мүмкін.
Жеке инвестицияларды тартуды күшейту. Жеке сектормен ынтымақтасу және инвесторлар үшін қолайлы жағдай жасау ғылыми жобалар мен стартаптарды қаржыландыруға көмектеседі. Бұл ғылымға инвестиция салатын компаниялар үшін салық жеңілдіктері мен басқа да қаржылық ынталандыруларды қамтуы мүмкін.
Инфрақұрылымдық шаралар
Ғылыми парктер, технопарктер және инкубаторлар сияқты инфрақұрылымды дамыту инновациялық жобаларды жүзеге асыруға және ғалымдар мен кәсіпкерлердің өзара әрекеттестігіне ықпал ете алады. Бұл құрылымдар идеядан коммерцияландыруға дейінгі барлық кезеңдерде қолдау көрсетеді.
Ғылыми зерттеулер жүргізу үшін заманауи жағдайларды қамтамасыз ету, соның ішінде техника мен технологияны жаңарту да маңызды қадам болып табылады. Бұл жас ғалымдарды тартып, ғылыми жұмыстың тиімділігін арттыруға болады.
Жас ғалымдарды қолдау
Жас зерттеушілерге арналған стипендиялар мен гранттар: магистранттарға, аспиранттарға және жас ғалымдарға стипендиялар мен гранттар беру оларды ғылыммен айналысуға ынталандыруы мүмкін. Сондай-ақ тәжірибелі ғалымдар өскелең ұрпақпен білімдері мен тәжірибесімен бөлісетін тәлімгерлік бағдарламаларын әзірлеу маңызды.
Жастар арасында ғылымды насихаттауға бағытталған ғылыми конкурстар, фестивальдар, конференциялар және басқа да іс-шаралар өткізу ғылыми қызметке деген қызығушылықты арттыруға көмектеседі.
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбектің айтуынша, биыл елде ғылымға жастардың қызығушылығы жоғары.
“Былтыр бізде 22 мың ғылыми қызметкер болған жағдайда, қазір 25 473 адамды құрады. Яғни жастар ғылымға тартыла бастады. Бұрын ғылымнан шығып кеткен, шетелге шығып кеткен ғалымдарымыз ақырындап қайта бастады”, деген болатын министр.
Одан бөлек, халықаралық жобаларға қатысу қажет. Бұл елімізде жыл сайын қарқынды дамып келеді. Қазақстандық ғалымдарды халықаралық ғылыми жобалар мен консорциумдарға тарту білім мен технология алмасуға, сондай-ақ ғылыми зерттеулер деңгейін көтеруге ықпал ете алады.
Шетелдік университеттермен және институттармен серіктестік орнату арқылы да ғылымда тәжірибені арттыра аламыз. Әлемнің жетекші ғылыми орталықтарымен ынтымақтастықты дамыту заманауи зерттеулер мен технологияларға қол жеткізуді қамтамасыз етеді, сондай-ақ академиялық алмасу мен бірлескен жобаларды жеңілдетеді.
Сонымен қатар, ғылымда жасанды интеллект индустриясы қарқынды дамып келеді. Ел басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанда жасанды интеллект индустриясын дамыту үшін мемлекет кешенді қолдау керегін айтады. Осы арқылы елге жасанды интеллектіні дамытатын институттар керегін қоса кетті.
Қазақстанда ғылымды ілгерілету білім беру жүйесін дамытуды, ғылыми зерттеулерді қаржыландыруды, заманауи инфрақұрылымды құруды, жас ғалымдарды қолдауды және халықаралық ынтымақтастықты қамтитын кешенді тәсілді қажет етеді. Мемлекеттің, жеке сектордың және ғылыми қауымдастықтың бірлескен күш-жігері арқылы ғана еліміздің ғылыми прогреске және инновациялық дамуына қолайлы жағдай жасауға болады.
