Jat aǵymdy jadyna toqyp, jalǵanda jaza basqandardyń qarasy qalyń. Áıtsede, bılik qol qýsyryp qarap otyrǵan joq. Óıtkeni, jahandaǵy ajdahaǵa aınalǵan úlken qaýippen kúresý qajet. Onsyz búginiń ne bolashaǵyń joq. Óıtkeni, ol ultty tamyrymen joıatyn qater.
Tilimizge tıek bolǵan taqyryp-dinı ekstremızm. «Adasqannyń aıyby joq» dep aqtaýǵa kelmeıtin, bir ret jaza bassań shyńyraýyna birden tarta ketetin aǵym. Onyń kúshi orasan zor. Ekstremızm degen latyn tilinen engen termın, sońǵy nemese shetki degen maǵynany bildiredi. Al, saıası turǵyda shekten shyqqan kózqaras pen is-áreketti meńzeıdi.
Ekstremızm máselesin qarastyrardan aldyn onyń túrlerine qysqasha sholý jasaıyq. Ǵylymı ádebıetterde ekstremızmniń saıası, dinı, ulttyq, ekonomıkalyq, ekologııalyq ekstremızm, ınternettegi ekstremızm jáne jastar ekstremızmi syndy túrleri jıi kezdesedi.
Saıası ıdeologııanyń shekten tys dárejede qabyldanýy saıası estremızm dep atalady. Kóp jaǵdaıda belgili bir eldegi memlekettik júıeni, saıası rejımdi túbegeıli ózgertýge baǵyttalǵan. Sol jáne oń ekstremızm túrleri atalmysh saıası ekstremızmniń tarmaqtary bolyp tabylady. El arasynda keń taraǵan ekstremızmniń taǵy bir túri ol-dinı estremızm. Belgili bir dindi túsindirýde óte radıkaldy jáne fýndamentalıstik kózqarastardy ustanýymen erekshelenetin ártúrli dinı uıymdar men konfessııalarǵa, toptar men aǵymdarǵa jatatyn jeke tulǵalarǵa tán belgili bir dinı ıdeologııa men is-áreketke negizdelgen ekstremızmniń bir túri bolyp tabylady.
Aıta keteıik, 2004 jyldan bastap qazaqstan aýmaǵynda lańkestik uıymdarǵa tyıym salyna bastady. Álemde 500-ge jýyq irili-usaqty terrorıstik jəne ekstremıstik dinı toptar bar, al qazaqstanda 21 uıym anyqtalyp, tizimge engizildi.
Máselen, Qazaqstanda «Tablıǵı jamaǵat» ekstremıstik uıymymen onyń negizinde qurylǵan «Iaqyn Inkar» uıymy ekstremıstik dep tanylǵan edi.
Atalmysh uıymdardyń maqsaty konstıtýııalyq qurylysty kúshtep ózgertip, egemendikti buzý arqyly jekelegen memleketterde, sonyń ishinde Qazaqstan aýmaǵynda «halıfat» qurý.
Jalpy elimizde sottyń sheshimimen ekstremıstik uıym retinde tómende kórsetilgender tanylǵan edi. Olar: «Al-Kaıda», «Shyǵys Túrkistandaǵy ıslamdyq qozǵalys», «Ózbekstandaǵy ıslamdyq qozǵalys», «Kúrd Halyq Kongresi» («Kongra-Gel»), «Asbat al-Ansar», «Bratıa-mýsýlmane», «Boz gýrd», «Ortalyq Azııadaǵy Jamaat modjahedter», «Lashkar-e-Taıba», «Áleýmettik reformalar qoǵamy», «AÝM Sınrıkıo», «Shyǵys Túrkistan azat etý uıymy», «Túrkistan ıslam partııasy», «Hızb-ýt-Tahrır» uıymy jáne t.b.
Aıta keteıik, elimizde tyıym salynǵan «Tablıǵı jamaǵat» ekstremıstik uıymyna múshe bolǵan eki azamat úgit-nasıhat jumystaryn júrgizgen dep aıyptalǵan bolatyn. Sot ókimimen biri 3 jylǵa, al ekinshisi
1 jyl 3 aıǵa bas bostandyǵynan aıyrylǵan edi. Jalpy, jaza basqandardy aqtap alatyn shara da, zań da joq.
Búgingi tańda qoǵamda «ınternettegi ekstremızm» sııaqty ekstremızm túri tanymal bolýda. Ol óziniń máni boıynsha ekstremıster ustanatyn ıdeıalardy, maqsattardy jáne qundylyqtardy nasıhattaýǵa baǵyttalǵan. Internet jelisinde halyqty zańǵa qaıshy áreketterge shaqyratyn ekstremıstik sıpattaǵy, biraq sonymen qatar «zańdylyqtyń» shymyldyǵyn jamylǵan aqparat ornalastyrylady. Jastar ekstremızmde eń qaýipti ekstremızmniń biri bolyp tabylady. Bul jastar tarapynan, qoldanystaǵy qoǵamdyq erejeler men minez-qulyq normalaryna nemquraılylyq tanytý negizinde kórinis tabady.
Dástúrli dindi burmalap, dúdámálaý dinge aınaldyrý arqyly zaıyrly qoǵamǵa qarsy áreket etý teris pıǵyldy dinı aǵymnyń jeteginde júrgenderdiń negizgi mıssııasy. Bular, bir sózben aıtqanda, ekstremıster. Ekstremızmniń qaı túri bolmasyn áýelde azamattardyń qaýipsizdigine qaýip tóndiredi. Dinder arasynda alaýyzdyq týǵyzyp, dástúrli dinniń týyn jyǵýdyń sońy úlken qaqtyǵysqa ákep soǵatyny anyq.
Mamandar, dinı ekstremızm terrorlyq aktilerge ákelip soǵatyn tóte jol deıdi. Qazaqstanda 2005 jyldyń 18 aqpanynda «Ekstremızmge qarsy
is-qımyl týraly» Zań qabyldandy. Osy zańnyń 10-baby «Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik organdarynyń shet memleketterdiń organdarymen jáne halyqaralyq uıymdarmen ekstremızmniń aldyn alý, anyqtaý jáne jolyn kesý salasyndaǵy ózara is-qımyly» dep atalady. Osy bap ulttyq qaýipsizdik organdaryna ekstremızm men terrorlyq áreketke qatysy bar adam retinde belgili azamattardyń elge kirýine tyıym salynǵan bolatyn.
Buǵan qosa, zańdaǵy jańa normalarǵa sáıkes, shetelderdegi soǵysqa attanǵaly jatqan qazaqstandyqtar qylmystyq jaýapkershilikke tartylatyny aıqyn kórsetilgen edi.
Qorytyndylaıtyn bolsaq, elimiz óz tarapynan aımaqtyq beıbit ómirdi, qaýipsizdikti jáne turaqtylyqty qamtamasyz etý, sonymen qatar, demokratııalyq, ádil jáne utymdy saıası, ekonomıkalyq halyqaralyq tártip ornatý úshin qolynan kelgenniń bárin jasap jatyr.
