Radıkaldy baǵyttaǵy adamnyń dindi ustanbaıtyn adamnyń aıtqan sózinen áseri az bolatyny belgili. Mundaı adamdardy tek dinı bilimin tereń meńgergen tulǵalar ǵana durys baǵytqa salýy múmkin. Osy tusta, dintanýshynyń pikirinshe, Quran men Súnnet ilimin jetik meńgergen adam shyǵyp, radıkalızm men terrorızmniń teris áreketterin aıat-hadıstermen túsindirip berse, ol raıynan qaıtýy ábden múmkin. Bul dálel, shyn máninde, radıkaldy oılardy buzýdyń birden-bir tıimdi joly ekendigin kórsetedi.
Elimizde dinı kontenttiń mańyzy zor. Qazirgi qoǵamda aqparattyq aǵynnyń moldyǵy, ásirese áleýmettik jelilerde teris baǵyttaǵy aǵymdardyń taralýyna sebep bolyp otyr. Dinı kontenttiń durys bolýy – azamattardy adasýdan saqtaıtyn eń basty quraldardyń biri. Osy oraıda, ártúrli maqala, shaǵyn post, aýdıo-beıne jazbalar men qysqametrajdy fılmder, bannerler men jarnamalar arqyly turǵyndardy dinı turǵydan qatelesýden saqtandyryp otyrý qajet. Arnaıy lektorlar, qoǵamnyń túrli toptarymen tikeleı efırler arqyly kezdesýler uıymdastyryp, zań aldyndaǵy jaýapkershilikterdi túsindirý jumystaryn júrgizýde. Mundaı kezdesýler azamattarǵa óz dinı kózqarasyn qalyptastyrýda, radıkaldyq aǵymdarǵa tartylýdan saqtanýǵa jol ashady. Bul, óz kezeginde, dinı bilimin jetildirýge yqpal etedi.
Al dinı kontentterdi ázirleýshi mamandar men zertteýshiler, osy baǵytta qoǵamnyń talabyna saı jańasha formatta jumys istep, jastarǵa durys bilim berýge umtylýlary qajet. Alaıda, kúmándi dinı kontentterdiń qoǵamǵa tıgizetin zalaly óte zor. Áleýmettik jelilerde teris baǵytty ustanýshylardyń tuzaǵyna túsip ketip jatqandar kóbeıip barady. Qazirgi kezde jastar dinı materıaldardyń durys-burysyn ajyrata almaı, áleýmettik jelilerde kóp ýaqyt ótkizip, adasýǵa ákep soqtyrady.
Ásirese, radıkaldar taratatyn kontenttiń áseri joǵary bolatynyn eskerý qajet. Jastardyń radıkaldy dinı aǵymdardyń yqpalyna erip ketýi olardyń jas kezeńinde tolyqtaı qalyptaspaǵan kózqarastarynyń áserinen bolady.
Sondyqtan, dinı bilim alǵan kezde, jasóspirimder ózderine usynylǵan aqparattardy tekserip, syrtqy formasynan góri onyń ishki mánin uǵynýǵa tyrysýy kerek. Mundaı áńgimeler men túsindirý jumystarynda ınternetke emes, resmı dinı uıymdardyń aqparattaryna súıený áldeqaıda durys.
Islam áleminde radıkaldy ýaǵyzshylar men ekstremıstik dinı aǵymdardyń áseri sońǵy jyldary aıtarlyqtaı artyp keledi. Olardyń arasyndaǵy birneshe tulǵa Qazaqstanda da belgili, olardyń biri – Abdýllah Kostekskıı men Abý Ýmar Sasıtlınskıı. Bul eki tulǵa da ózderiniń ýaǵyzdarynda dástúrli ıslam qundylyqtarynan alshaqtap, radıkaldy kózqarastardy nasıhattaǵany úshin halyqaralyq qaýymdastyqta aıyptalýda.
Abdýllah Kostekskıı: Islamdy burmalaýshy tulǵa Abdýllah Kostekskıı – Reseıde terrorızmge qatysy bar dep tanylǵan radıkaldy ýaǵyzshy. Ol Sırııada bilim alyp, qazirgi tańda Túrkııada turyp, ıslamdy burmalaýshy ýaǵyzdardy taratýda. Kostekskııdiń ıslamǵa degen kózqarasy, onyń aıtýynsha, Quran men Paıǵambardyń jolynan aýytqymaı, adamdarǵa durys jol kórsetýdi maqsat etedi. Biraq álemdik ǵalymdar onyń ýaǵyzdary Quran men hadısterdiń maǵynasynan alshaq ekenin jáne olardy qoldaný arqyly radıkaldy kózqarastardy qalyptastyrýǵa umtylatynyn atap ótken. Osylaısha, onyń ilimderi kóptegen elderde qaýipti bolyp sanalady.
Abý Ýmar Sasıtlınskıı: Qaıyrymdylyq áreketteriniń artyna jasyrynyp qalǵan radıkalızm Abý Ýmar Sasıtlınskıı – Daǵystannyń Novosasıtlı aýylynda dúnıege kelgen, dinı bilim alǵan jáne ıslamdy ýaǵyzdaýshy tulǵa. Ol sharıǵat boıynsha sýdıa bolýǵa mamandanǵan jáne kóptegen musylman qaýymdarynda dáris oqydy. Abý Ýmar kóptegen qaıyrymdylyq jobalaryna qatysyp, Sırııa men Túrkııa shekaralaryndaǵy bosqyndarǵa kómektesý arqyly tanymal boldy. Biraq, onyń áreketteri men baılanystary Reseı bıligi úshin kúmán týdyrdy. Onyń is-áreketteri ásirese IG (DAISh) uıymymen baılanysty dep aıyptaldy. Bul radıkaldy uıymnyń múshelerin jınap, olardy Sırııaǵa jetkizý úshin qaıyrymdylyq is-sharalaryna qarajat jınaǵany týraly aqparattar tarady. Reseıdiń arnaıy qyzmetteri Abý Ýmardy birneshe qylmystyq is boıynsha izdep, ony terrorızmmen baılanysty dep aıyptady.
Biraq 2023 jyly Interpol bul is-áreketterdi saıası jáne dinı negizi bar dep tanyp, ony halyqaralyq izdeýden alyp tastady. Osyǵan qaramastan, onyń áreketteri men ýaǵyzdary áli kúnge deıin álemdegi birqatar elderde qaýip týdyryp otyr. Bul eki tulǵanyń Qazaqstanǵa áseri, ásirese radıkaldy ıslam aǵymdaryna qatysty qaýipterdi arttyrýda. Qazaqstandaǵy keıbir dinı toptar men jastar radıkaldyq ýaǵyzshylardyń yqpalyna túsýi múmkin. Kostekskıı men Sasıtlınskııdiń ýaǵyzdary men ıdeologııasy keıbir adamdardy ekstremıstik áreketterge jetelep, zańsyz dinı qyzmetterdi qoldaýǵa ákelýi yqtımal. Qazaqstannyń dinı jaǵdaıy turaqty bolǵanymen, sońǵy jyldary radıkaldy dinı aǵymdardyń el ishine taralýy baıqaldy.
Máselen, Abdýllah Kostekskııdiń jáne Abý Ýmar Sasıtlınskııdiń radıkaldy ıdeıalary keıde jastar arasynda óz ornyn tabýda. Olar áleýmettik jeliler men ınternet arqyly óz kózqarastaryn keńinen taratyp, jastardyń mıyn ýlap, olardy ekstremıstik toptarǵa qosylýǵa ıtermeleı alady. Osylaısha, memleket úshin bul óte mańyzdy másele bolyp tur. Qorytyndy Abdýllah Kostekskıı men Abý Ýmar Sasıtlınskıı – halyqaralyq qaýymdastyqta tanymal radıkaldy ýaǵyzshylar.
Olardyń áreketteri men ilimderi álemniń túrli elderinde aıyptalýda. Qazaqstan úshin bul tulǵalardyń áseri ásirese jastar men dinı qaýymdastyqtar arasynda radıkalızmniń taralýyna yqpal etýi múmkin. Sondyqtan memleketke osy sııaqty tulǵalardyń yqpalyn shekteý jáne radıkaldy ıdeologııaǵa qarsy kúresti kúsheıtý mańyzdy bolyp tabylady.
