راديكالدى باعىتتاعى ادامنىڭ ءدىندى ۇستانبايتىن ادامنىڭ ايتقان سوزىنەن اسەرى از بولاتىنى بەلگىلى. مۇنداي ادامداردى تەك ءدىني ءبىلىمىن تەرەڭ مەڭگەرگەن تۇلعالار عانا دۇرىس باعىتقا سالۋى مۇمكىن. وسى تۇستا، ءدىنتانۋشىنىڭ پىكىرىنشە، قۇران مەن سۇننەت ءىلىمىن جەتىك مەڭگەرگەن ادام شىعىپ، راديكاليزم مەن تەرروريزمنىڭ تەرىس ارەكەتتەرىن ايات-حاديستەرمەن ءتۇسىندىرىپ بەرسە، ول رايىنان قايتۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل دالەل، شىن مانىندە، راديكالدى ويلاردى بۇزۋدىڭ بىردەن-ءبىر ءتيىمدى جولى ەكەندىگىن كورسەتەدى.
ەلىمىزدە ءدىني كونتەنتتىڭ ماڭىزى زور. قازىرگى قوعامدا اقپاراتتىق اعىننىڭ مولدىعى، اسىرەسە الەۋمەتتىك جەلىلەردە تەرىس باعىتتاعى اعىمداردىڭ تارالۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر. ءدىني كونتەنتتىڭ دۇرىس بولۋى – ازاماتتاردى اداسۋدان ساقتايتىن ەڭ باستى قۇرالداردىڭ ءبىرى. وسى ورايدا، ءارتۇرلى ماقالا، شاعىن پوست، اۋديو-بەينە جازبالار مەن قىسقامەتراجدى فيلمدەر، باننەرلەر مەن جارنامالار ارقىلى تۇرعىنداردى ءدىني تۇرعىدان قاتەلەسۋدەن ساقتاندىرىپ وتىرۋ قاجەت. ارنايى لەكتورلار، قوعامنىڭ ءتۇرلى توپتارىمەن تىكەلەي ەفيرلەر ارقىلى كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىپ، زاڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەردى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. مۇنداي كەزدەسۋلەر ازاماتتارعا ءوز ءدىني كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋدا، راديكالدىق اعىمدارعا تارتىلۋدان ساقتانۋعا جول اشادى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، ءدىني ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە ىقپال ەتەدى.
ال ءدىني كونتەنتتەردى ازىرلەۋشى ماماندار مەن زەرتتەۋشىلەر، وسى باعىتتا قوعامنىڭ تالابىنا ساي جاڭاشا فورماتتا جۇمىس ىستەپ، جاستارعا دۇرىس ءبىلىم بەرۋگە ۇمتىلۋلارى قاجەت. الايدا، كۇماندى ءدىني كونتەنتتەردىڭ قوعامعا تيگىزەتىن زالالى وتە زور. الەۋمەتتىك جەلىلەردە تەرىس باعىتتى ۇستانۋشىلاردىڭ تۇزاعىنا ءتۇسىپ كەتىپ جاتقاندار كوبەيىپ بارادى. قازىرگى كەزدە جاستار ءدىني ماتەريالداردىڭ دۇرىس-بۇرىسىن اجىراتا الماي، الەۋمەتتىك جەلىلەردە كوپ ۋاقىت وتكىزىپ، اداسۋعا اكەپ سوقتىرادى.
اسىرەسە، راديكالدار تاراتاتىن كونتەنتتىڭ اسەرى جوعارى بولاتىنىن ەسكەرۋ قاجەت. جاستاردىڭ راديكالدى ءدىني اعىمداردىڭ ىقپالىنا ەرىپ كەتۋى ولاردىڭ جاس كەزەڭىندە تولىقتاي قالىپتاسپاعان كوزقاراستارىنىڭ اسەرىنەن بولادى.
سوندىقتان، ءدىني ءبىلىم العان كەزدە، جاسوسپىرىمدەر وزدەرىنە ۇسىنىلعان اقپاراتتاردى تەكسەرىپ، سىرتقى فورماسىنان گورى ونىڭ ىشكى ءمانىن ۇعىنۋعا تىرىسۋى كەرەك. مۇنداي اڭگىمەلەر مەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىندا ينتەرنەتكە ەمەس، رەسمي ءدىني ۇيىمداردىڭ اقپاراتتارىنا سۇيەنۋ الدەقايدا دۇرىس.
يسلام الەمىندە راديكالدى ۋاعىزشىلار مەن ەكسترەميستىك ءدىني اعىمداردىڭ اسەرى سوڭعى جىلدارى ايتارلىقتاي ارتىپ كەلەدى. ولاردىڭ اراسىنداعى بىرنەشە تۇلعا قازاقستاندا دا بەلگىلى، ولاردىڭ ءبىرى – ابدۋللاح كوستەكسكي مەن ابۋ ۋمار ساسيتلينسكي. بۇل ەكى تۇلعا دا وزدەرىنىڭ ۋاعىزدارىندا ءداستۇرلى يسلام قۇندىلىقتارىنان الشاقتاپ، راديكالدى كوزقاراستاردى ناسيحاتتاعانى ءۇشىن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتا ايىپتالۋدا.
ابدۋللاح كوستەكسكي: يسلامدى بۇرمالاۋشى تۇلعا ابدۋللاح كوستەكسكي – رەسەيدە تەرروريزمگە قاتىسى بار دەپ تانىلعان راديكالدى ۋاعىزشى. ول سيريادا ءبىلىم الىپ، قازىرگى تاڭدا تۇركيادا تۇرىپ، يسلامدى بۇرمالاۋشى ۋاعىزداردى تاراتۋدا. كوستەكسكيدىڭ يسلامعا دەگەن كوزقاراسى، ونىڭ ايتۋىنشا، قۇران مەن پايعامباردىڭ جولىنان اۋىتقىماي، ادامدارعا دۇرىس جول كورسەتۋدى ماقسات ەتەدى. بىراق الەمدىك عالىمدار ونىڭ ۋاعىزدارى قۇران مەن حاديستەردىڭ ماعىناسىنان الشاق ەكەنىن جانە ولاردى قولدانۋ ارقىلى راديكالدى كوزقاراستاردى قالىپتاستىرۋعا ۇمتىلاتىنىن اتاپ وتكەن. وسىلايشا، ونىڭ ىلىمدەرى كوپتەگەن ەلدەردە قاۋىپتى بولىپ سانالادى.
ابۋ ۋمار ساسيتلينسكي: قايىرىمدىلىق ارەكەتتەرىنىڭ ارتىنا جاسىرىنىپ قالعان راديكاليزم ابۋ ۋمار ساسيتلينسكي – داعىستاننىڭ نوۆوساسيتلي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن، ءدىني ءبىلىم العان جانە يسلامدى ۋاعىزداۋشى تۇلعا. ول شاريعات بويىنشا سۋديا بولۋعا ماماندانعان جانە كوپتەگەن مۇسىلمان قاۋىمدارىندا ءدارىس وقىدى. ابۋ ۋمار كوپتەگەن قايىرىمدىلىق جوبالارىنا قاتىسىپ، سيريا مەن تۇركيا شەكارالارىنداعى بوسقىندارعا كومەكتەسۋ ارقىلى تانىمال بولدى. بىراق، ونىڭ ارەكەتتەرى مەن بايلانىستارى رەسەي بيلىگى ءۇشىن كۇمان تۋدىردى. ونىڭ ءىس-ارەكەتتەرى اسىرەسە يگ (دايش) ۇيىمىمەن بايلانىستى دەپ ايىپتالدى. بۇل راديكالدى ۇيىمنىڭ مۇشەلەرىن جيناپ، ولاردى سيرياعا جەتكىزۋ ءۇشىن قايىرىمدىلىق ءىس-شارالارىنا قاراجات جيناعانى تۋرالى اقپاراتتار تارادى. رەسەيدىڭ ارنايى قىزمەتتەرى ابۋ ۋماردى بىرنەشە قىلمىستىق ءىس بويىنشا ىزدەپ، ونى تەرروريزممەن بايلانىستى دەپ ايىپتادى.
بىراق 2023 جىلى ينتەرپول بۇل ءىس-ارەكەتتەردى ساياسي جانە ءدىني نەگىزى بار دەپ تانىپ، ونى حالىقارالىق ىزدەۋدەن الىپ تاستادى. وسىعان قاراماستان، ونىڭ ارەكەتتەرى مەن ۋاعىزدارى ءالى كۇنگە دەيىن الەمدەگى بىرقاتار ەلدەردە قاۋىپ تۋدىرىپ وتىر. بۇل ەكى تۇلعانىڭ قازاقستانعا اسەرى، اسىرەسە راديكالدى يسلام اعىمدارىنا قاتىستى قاۋىپتەردى ارتتىرۋدا. قازاقستانداعى كەيبىر ءدىني توپتار مەن جاستار راديكالدىق ۋاعىزشىلاردىڭ ىقپالىنا ءتۇسۋى مۇمكىن. كوستەكسكي مەن ساسيتلينسكيدىڭ ۋاعىزدارى مەن يدەولوگياسى كەيبىر ادامداردى ەكسترەميستىك ارەكەتتەرگە جەتەلەپ، زاڭسىز ءدىني قىزمەتتەردى قولداۋعا اكەلۋى ىقتيمال. قازاقستاننىڭ ءدىني جاعدايى تۇراقتى بولعانىمەن، سوڭعى جىلدارى راديكالدى ءدىني اعىمداردىڭ ەل ىشىنە تارالۋى بايقالدى.
ماسەلەن، ابدۋللاح كوستەكسكيدىڭ جانە ابۋ ۋمار ساسيتلينسكيدىڭ راديكالدى يدەيالارى كەيدە جاستار اراسىندا ءوز ورنىن تابۋدا. ولار الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ينتەرنەت ارقىلى ءوز كوزقاراستارىن كەڭىنەن تاراتىپ، جاستاردىڭ ميىن ۋلاپ، ولاردى ەكسترەميستىك توپتارعا قوسىلۋعا يتەرمەلەي الادى. وسىلايشا، مەملەكەت ءۇشىن بۇل وتە ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تۇر. قورىتىندى ابدۋللاح كوستەكسكي مەن ابۋ ۋمار ساسيتلينسكي – حالىقارالىق قاۋىمداستىقتا تانىمال راديكالدى ۋاعىزشىلار.
ولاردىڭ ارەكەتتەرى مەن ىلىمدەرى الەمنىڭ ءتۇرلى ەلدەرىندە ايىپتالۋدا. قازاقستان ءۇشىن بۇل تۇلعالاردىڭ اسەرى اسىرەسە جاستار مەن ءدىني قاۋىمداستىقتار اراسىندا راديكاليزمنىڭ تارالۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان مەملەكەتكە وسى سياقتى تۇلعالاردىڭ ىقپالىن شەكتەۋ جانە راديكالدى يدەولوگياعا قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
