12 qyrkúıekten bastap el kınoteatrlarynan Shanhaı halyqaralyq kınofestıvalinde bas júlde – Altyn kýbokty ıelengen jáne basty róli úzdik tanylǵan Danııar Salamattyń «Talaq» fılmi kórsetile bastaıdy. Beıimbet Maılınniń áńgimeleri negizinde túsirilgen kınotýyndy ishki tartys, psıhologııalyq ıirim jáne astarly sarkazmge toly.
Bul – qazaq tilinde túsirilgen fılmniń halyqaralyq ortada iri jetistigi. Kınofestıval ótkizilgen kúnderden beri berilgen beıtarap baǵa – sonyń mysaly. Endi bul fılmdi kórýge qazaqstandyq kórermender de múmkindik taýyp otyr.
26 márte uıymdastyrylǵan Shanhaı halyqaralyq kınofestıvali bıyl maýsym aıynyń 14-23 aralyǵynda ótken. Oǵan Franııa, Argentına, Ispanııa, Germanııa, Iran, Qytaı sekildi elderdiń týyndylary da usynylǵan.
Danııar Salamattyń «Talaq» fılmi «Tolyq metrajdy kórkem fılmder» atalymy boıynsha bas júldege usynylǵan 14 týyndynyń ishinen top jaryp bas júldege laıyqty dep tanyldy.
ǴASYRǴA JALǴASQAN ShYǴARMAShYLYQ ǴUMYR
Danııar Salamattyń senarııi jáne rejısserligimen túsirilgen fılmniń jelisi Beıimbet Maılınniń áńgimelerinen alynǵan. Jazýshynyń «Áje» jáne «Talaq» áńgimeleri Qazaqstanda sovet bıligi ústemdik qura bastaǵan kezde jazylǵan. Bir qyzyǵy – Bı-aǵań osy áńgimelerin jazǵan tusta áli kámpeske bolmaǵan, alaıda alda uly alapat Asharshylyq pen saıası qýǵyn-súrgin kútip turǵan. Ashtyqtyń aldy bastalǵan tus. Atalǵan áńgimelerde osy qarsańdaǵy qazaq aýyldaryndaǵy adamdar ómiri arqaý bolǵan.
«Áje» áńgimesi 1926 jyly, «Talaq» áńgimesi 1923 jyly jazylǵan. Osy shyǵarmalar arada 100 jyl ótkende rejısserlik sheshimmen kıno tilimen sóılep otyr.
«Talaq» fılmi sol kezdegi saıası ahýal men áleýmettik kartınany beıneleıdi. Onyń bas keıipkeri Sarymsaq áýelde komsomoldar qatarynda aýylynda oıyn-spektakl qoıyp júrip, arasynda moldanyń áıeli rolin oınaıdy. Kınonyń osy bóliginiń ózi fılmniń ishindegi fılm sııaqty. Aýyl kórermenderin qarq qylǵan ol oınaǵan spektakldi qaladan kelgen ortalyq úkimettiń, álde partııanyń ýákili de kezdeısoq kelip kóredi.
Ýákil – uranshyldyq pen naýqanshylyqqa qurylǵan sol kezdegi saıası partııanyń ospadar belsendisiniń bir mysaly. Sovet odaǵy qulaǵanǵa deıin qazaq aýyldaryna oblystan nemese respýblıkadan «ýákil kele jatyr» degen habar qaýip pen qaterdiń basyndaı kórinetin. Ýákil kelse boldy, tekseris bastalatyn. Qysqasy, ýákil sovet úkimetiniń uzyna boıyndaǵy sholaq belsendi kúıinde qaldy. Qyzyl úkimet olardyń jaǵymdy beınesin jasaýǵa tyryspaǵanyna tańǵalasyń. Danııar Salamattyń «Talaq» fılmindegi Berııa beıneli ýákil basqa da kóptegen ýákilderdiń jıyntyq beınesin jetkizedi.
«OIYNNAN» ShYQQAN ÓRT
Al fılmniń bas keıipkeri Sarymsaqtyń shyndyǵy bir basqa. Bul shyndyq áshkere aıtylmaı Sarymsaqtyń ishindegi arpalys kúıinde qala beredi.
Oıyn-spektaklde áıel rólin oınaǵany úshin aýyl óseginen zapy bolǵan áıeli Zylıhaǵa ol óziniń ne istep júrgenin túsindirip bere almaıdy. Tek komsomoldyń uıǵarymymen aýylǵa «oıyn qoıyp» júrgenin aıtady. Áıelimen urys-keris barysynda ol «talaq» aıtady. Sodan bastap áıeli da odan bas tartatynyn bildiredi. Sarymsaq keıin raıynan qaıtyp qansha jalynǵanymen, Zylıha jibimeıdi. Is nasyrǵa shabady. Zylıha dáti qatty bolmaǵanymen, sharıǵatqa qatysty aıtylǵan jaıǵa bir sheshimin tabý osy otbasy úshin bas aýrýǵa aınalady.
Ekeýi «talaq» máselesin kún tártibine shyǵaryp, sony sheshý joldaryna kelgende kádimgideı birigipaqyldasyp ketedi.
Bir jaǵy qyzyl úkimet, komsomol, áıel teńdigi urany kóterilip jatqan kez. Ýákil de sońǵy saparynda osy týraly nyǵyrlap tapsyryp ketken. Ekinshi jaǵynan, din jaǵymsyz kórsetilgenimen, molda-ıshandar áli qýdalana qoımaǵan ýaqyt. Osyndaı ólarada qalǵan Sarymsaq bir moldamen jolyqqanda ol «talaq» aıtylǵan soń, erli-zaıyptylardyń ajyrasyp, qaıta qosylsa, qaıta neke oqylatynyn aıtady. Sarymsaq pen Zylıha sonyń aıtqanyna kónip, «sen kimge turmysqa shyǵasyń?», «sen kimge úılenesińmen» biraz kún ótkizedi. Túbi moldanyń aıtqanyn oryndap, ekeýi qaıtadan neke oqytýdan úmitti. Biraq sol úshin kúıeýi bireýge úılenip, áıeli bireýge turmysqa shyǵyp, o jaqtan qaıtadan «talaq» alýy máselesiniń kúrdeli ekenin oılap jatqan eshqaısysy joq. Sóıtip júrgende arada Káribaı baıdyń kózi Zylıhaǵa túsip, ony toqal ústine alýǵa kisi salady.
QULQYNNYŃ QULY – QURYMBAI
Kóp uzamaı «talaq» sankııasyn sheshetin jol tabyla qalady. «Bala molda» atalǵan din adamy úsh ret «talaq» aıtsa ǵana ajyrasýǵa bolady degen pátýa beredi. Sarymsaq árıne, oǵan qýanady. Alaıda Zylıha oǵan bir emes, eki ret «talaq» degenin eske salady da, bir keshte Káribaı jaqqa aýyp júre beredi.
Ony qaıtarý jolynda Sarymsaq aýyl mılıııasy Qurymbaıǵa júginedi. Mılıııa Káribaı aýylyna Sarymsaq ekeýi mingesip baryp, qaıtarda óz minis atyna qosa aq boz at jetelep qaıtady. Áıelin qaıtarmaq bolyp barǵan Sarymsaqty da atqa baılap ákeledi. Qurymbaı tergeý júrgizip, isti Káribaıdyń paıdasyna sheship beredi.
Besiktegi balasy Baqyt pen es bilip qalǵan qyzy Ulpany Sarymsaqtyń ózi qarap, kútip, sıyr saýyp, taǵdyryna kóngennen basqa lajy bolmaıdy.
ÚMIT UShQYNY – DAÝAGÓI DUǴA
Fılmde Sarymsaqtyń qyzy Ulpanyń duǵasy ár kezdesken qıyndyqtyń bir sheshimi túrinde kórinis tapqan. Fılmniń áserli tusynyń biri de osy bolsa kerek. Ákesi aýyrǵanda ol syrtqa shyǵyp ketip, kókke qolyn jaıyn allasyna jalbarynady. Óziniń ómirinen ákesine 40 jyl kesip berýdi suraıdy. Artynsha ákesi saýyǵyp ketedi. Kók sıyr kóterem bolyp qalǵan kezde oǵan da óz ómirinen eki jyl kesip berýdi surap, jalbarynady. Sońynan kóterem sıyr ornynan turady.
Keıin Káribaı qos áıel ústine alǵan Zylıha dertti bolyp, baı odan bas tartqan soń týysqan apasyna qolyna ketedi. Ál ústinde jatyp, bir kezde «talaq» aıtty dep ketisken kúıeýi Sarymsaq pen balalaryn kórýdi arman ǵylady. Bul habar Sarymsaqqa jetip, burynǵy áıelin bir kórip qalýǵa barady. Sońynan Zylıhany arqalap aýylyna kelgen kezde sheshesiniń ólmeli halin kórgen Ulpa óz ómiriniń 20 jylyn anasyna qııýdy surap, duǵa qylady. Aldyńǵy duǵalar oryndalǵanymen, osy sońǵy duǵanyń áseri qandaı bolǵany kórermen úshin jumbaq bolyp qalady.
Osy aralyqta Sarymsaqtyń Qurymbaıdyń aýyl áıelderiniń birine tıiskenin kórip qalýy, mastanǵan mılıııanyń áıel dambalyn jalaýlatyp, jelbiretip ustaýy, ol dambaldyń qyzyl týdyń matasynan tigilýi, onyń sońy ýákildiń kelip, aýyl áıelderi dambaldaryn tekserýi, aqyr-sońynda sol áıelderdi qýdalap, ýákildiń Qurymbaıdy da qosa aıdatýy sol kezdegi shyndyqtyń qandaı bolǵanyn bildiredi.
Fılm Ulpa qyzdyń anasyna 20 jyl ǵumyr tileýimen aıaqtalady. Beıimbet Maılınniń áńgimesinde Zylıhanyń otbasyna jetip ómirden ótkeni aıtylsa, fılmde sheshimdi rejısser kórermen yrqyna qaldyrady.
Uqpanyń duǵasy – kınonyń eń bir emoıonaldy epızodtarynyń biri. Bul túpnusqadaǵy áńgimelerde joq, duǵa – rejıserlik sheshim. Jáne utymdy shyqqan sheshim. Tutas fılmde úsh jerde aıtylatyn duǵa – sharasyzdyqtyń shegi, úmittiń basy. Onyń Ulpanyń aýzymen aıtylýy, shynaıy dybystalýy ábden sharshaǵan, tozǵan ortadan ozýǵa bir talpynys sııaqty seziledi.
SARYMSAQTAR QOǴAMY
«Talaq» fılmindegi bas keıipker – Sarymsaq aldymen óz áreketiniń qurbany. Komsomoldar tapsyrmasyn oryndap, jaı «oıyn oınap» júrgenin ol áıeliniń aldynda dáleldep túsindirip bere almaıdy. Sońynan áıeli Zylıha ony attap ótip, Káribaıǵa tıedi. Bul jerde Sarymsaq balalarymen qosa qurban. Ádildik izdep aýyl mılıııasyna shaǵynǵanda mılııoner Qurymbaı Káribaıdan para alyp, Sarymsaqty taǵy da qurban etedi. Saıyp kelgende, Sarymsaqtar sol kezde saltanat qurǵan tutas júıeniń qurbany bolady. Birde - dinniń, birde – dinge qarsy júıeniń erejesi arasyndaǵy tartysqa ushyraǵan, ekeýinen de jaýap tappaǵan adamnyń azapty keıpi. Al «áıel teńdigi» dep urandaǵandardyń áıel quqyn aıaqasty qylýy, fılmdegi qyzyl tý men qyzyl matadaǵy urandar, tipti aýylnaıdy keńsesi qorjyn tam janyndaǵy aǵashtyń qyzylǵa boıalýy urynshaq saıası júıeniń sıpatyn asha túsedi.
Ol sıpat ne edi?
Adamǵa adam dep qaraı almaıtyn, adamdy saıası júıeniń quralyna aınaldyrǵan bılik ózin ádildiktiń jarshysy, áıel quqyǵyn qorǵaýshy retinde kórsetti. Osy bıliktiń shyn mánisinde osyǵan keraǵar áreketi,áperbaqandyǵy qanshama taǵdyrdy tálkekke aınaldyrdy. Sarymsaq – sonyń biri. Qatardaǵy qarapaıym adam kóp nárseniń parqyna bara bermeıdi. Úıinde áýreshilik pen ábigerdiń qozǵaýshysyna aınalǵan ol – qoǵamda salmaǵy joq, tipti ózin-ózi qorǵaı almaıtyn áljýaz kóptiń biri. Momyn, jýas Sarymsaq túbi áıelin qaıtaryp, ádildikke qol jetkizgendeı kórinedi. Biraq bul kezde bári de kesh edi. Sarymsaqtan kúreskerlik talap ete almaısyń. Óıtkeni ol tapanshasyn tarsyldatqan qoqańdaǵan ýákilderdiń aldyndaǵy dármensiz qoǵamnyń bir múshesi bolatyn. Mundaı Sarymsaqtar jalǵyz emes, myń, mıllıondap sanalatyny belgili...
«TALAQTYŃ» TOP JARÝY
Týyndydaǵy basty rólderdi belgili akter Erbolat Álqoja jáne jas akterlar Amıra Omarova, Aıana Baýyrjanova somdaǵan. Danııar Salamattyń Ulttyq kıno ortalyǵynyń qoldaýymen túsirgen «Talaq» fılmi Shanhaı festıvaliniń tolyqmetrajdy fılm nomınaııasynyń «Altyn kýbogyn» álemniń úzdik 14 fılminen arasynan ozyp, jeńip alyp otyr. Týyndyda Zylıha rólin somdaǵan Amıra Omarova osy kınofestıvalda úzdik aktrısa dep tanyldy.
Shanhaı festıvali – «A» sanatyna jatatyn álemdegi on kıno-festıvaldiń biri. Bıylǵy baıqaýǵa 105 el men aımaqtan 3,7 myńnan astam ótinim túsken. Irikteý proesiniń qorytyndysy boıynsha 50 fılm bes nomınaııa boıynsha «Altyn kýbok» júldesin alý úshin tańdalǵan, onyń 38-i álemdik premera bolǵan.«Tolyq metrajdy kórkem fılmder» atalymy boıynsha bas júldege 14 fılm, onyń ishinde qazaqstandyq «Talaq» fılmi de baq synaǵan.
12 qyrkúıekten bastap bul fılm óz otanynda kórsetile bastaıdy.
Janat Alǵadaı
