ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ ەرەكشە قىرلارىن تانىتاتىن ونەردىڭ قايتالانباس ءتۇرىنىڭ بىرەگەيى – قۋىرشاق تەاترى. ونىڭ تامىرى تەرەڭ تاريحپەن استاسىپ، حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعىن ساقتاۋعا جانە دامىتۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ كەلەدى. قۋىرشاق تەاترىنىڭ ۇلت رۋحانياتىنداعى ماڭىزى مەن قۇندىلىعى تەك ونەر سالاسىندا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇلتتىق سانا-سەزىمدى تاربيەلەۋدە دە ايرىقشا ورىن الاتىنى انىق. قازاق حالقىنىڭ مادەني مۇراسىندا قۋىرشاق ونەرى كونەدەن كەلە جاتقان داستۇرلەرمەن تىعىز بايلانىستى. اتا-بابالارىمىز بالا ويىنشىقتارى ارقىلى ەرتەگى، اڭىز، ءاپسانا سىندى رۋحاني قۇندىلىقتاردى ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزگەن. بۇگىندە قۋىرشاق تەاترى وسى ءداستۇردىڭ زاماناۋي جالعاسى رەتىندە ۇلتتىق يدەيالاردى، مادەنيەت پەن تاريحتى جاڭا بۋىنعا جەتكىزۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى بولىپ تابىلادى.
رەسپۋبليكامىزدىڭ الماتى قالاسىنداعى تۇڭعىش قۋىرشاق تەاترى العاش اشىلعان كۇنىنەن باستاپ كورەرمەندەردى، اسىرەسە بالالاردى، رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا باۋلىپ كەلەدى. تامىرلى تاريحقا يە ونەر ورداسىنىڭ قويىلىمدارى كورەرمەن ساناسىنا جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ ايىرماشىلىعى، دوستىق، ادالدىق، ادىلدىك، ت.ب. اسىل قاسيەتتەردى ناسيحاتتاۋدى جۇزەگە اسىرۋدا. قۋىرشاق كەيىپكەرلەرىنىڭ بەينەسى ارقىلى ەستەتيكالىق تالعامدى قالىپتاستىرۋدا ەرەكشە ءرول اتقارۋدا. ويتكەنى، بالانىڭ قيالى مەن شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا قۋىرشاق تەاترىنىڭ ىقپالى زور.
الماتى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنا بيىل 90 جىل تولماق. 1935 جىلى 10 قازاندا نەگىزى قالانعان ونەر وشاعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇزدىكسىز جۇمىس جاساپ، ۇلت رۋحانياتىنىڭ التىن ارقاۋىنا اينالىپ وتىر. تورقالى تويدى حالىقارالىق دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ جوسپارلانۋدا. 90 جىلدىقتىڭ الدىنداعى 2024 جىلعى ۇلۋ جىلى – قۋىرشاق تەاترى ۇجىمى ءۇشىن شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرگە تولى، جاڭا شىڭدالۋ مەن تىڭ يدەيالاردى جۇزەگە اسىرعان، سونداي-اق قۋانىشقا كەنەلگەن ەرەكشە كەزەڭدەردىڭ ءبىرى بولدى. وسى ماۋسىمدا ساحنا تورىنە شىققان پرەمەرالار كاسىبي تەاتر زەرتتەۋشىلەرى مەن باق وكىلدەرىنىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىردى. تەاتردىڭ دامۋىنا شىنايى جاناشىرلىق تانىتىپ، ونىڭ وركەندەۋىنە قاجەتتى بارلىق جاعدايدى جاساپ وتىرعان الماتى قالاسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسى، شىعارماشىلىق توپتىڭ ەڭبەگى مەن تەاتر اكىمشىلىگىنىڭ جاڭاشىل كوزقاراسى – قۋىرشاق تەاترىنىڭ جاڭا ءبىر بيىك بەلەسكە كوتەرىلۋىنىڭ نەگىزىن قالادى.
بۇگىنگى تاڭدا قۋىرشاق تەاترى – تەك بالالاردىڭ عانا ەمەس، ەرەسەكتەردىڭ دە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىراتىن ونەر سالاسى. قازىرگى زامان رەجيسسەرلەرى ۇلتتىق تاقىرىپتاردى جاڭاشا قىرىنان اشىپ، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، قويىلىمداردىڭ كوركەمدىك ساپاسىن ارتتىرۋدا. قۋىرشاق تەاترىنىڭ ينتەرناتسيونالدىق دەڭگەيدە دە جوعارى باعالانۋى – ونىڭ تەك ۇلتتىق شەڭبەرمەن شەكتەلمەيتىنىن، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى پاش ەتەتىنىن كورسەتەدى. وسى ورايدا، 2024 جىلى تەاتر ۇجىمى كورەرمەن نازارىنا بەلگىلى بوكسشى بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ رۋحىنا ارنالعان «چەمپيون» (رەج. و. اقجارقىن-سارسەنبەك), الەم ادەبيەتىندە ايگىلى ەرتەگى «ەتىك كيگەن مىسىق» (رەج. ب.مومىنجانوۆ), گرۋزيا مەملەكەتىنىڭ رەجيسسەرى نيكولوز ساباشۆيلي ساحنالاعان نيكولاي گوگولدىڭ «شەكپەن»، حانس كريستيان اندەرسەننىڭ «قار حانشايىمى» (رەج. گ.لايكو) شىعارمالارىمەن تولىقتى. سونداي-اق، تەاتردىڭ بويتۇمارىنا اينالعان «قۋىرشاق دۋمان» قويىلىمى جاڭاشا باعىتتا «جۇلدىزدى قۋىرشاقتار» اتاۋىمەن قايتا جانداندى. اتالمىش قويىلىم تەك بالالاردى عانا ەمەس، ەرەسەكتەردى دە قۋانىشقا بولەيتىن قويىلىم. ونىڭ باستى ماقساتى – قۋىرشاق تەاترى ونەرىنىڭ الۋان تۇرلىلىگىن تانىتۋ جانە ۇلتتىق مادەني مۇرانى دارىپتەۋ. تەاتر شەبەرلەرى دايىنداعان قۋىرشاقتاردىڭ ارقايسىسى ەرەكشە تەحنيكا مەن ۇلتتىق ناقىشقا يە. جالپى، جىل بويىندا تەاتر ساحناسىندا 1390 سپەكتاكل قويىلىپ، ونى 92 000 كورەرمەن تاماشالادى.
تەاتر ءۇشىن ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى – گۇرجىستاننىڭ باتۋمي، بورجومي، احالتسيحە، كۋتايسي، تبيليسيدە قالالارىندا حالىقارالىق گاسترولدىك ساپارى ءوتتى. گاسترول اياسىندا گۇرجىستاندىقتار نازارىنا تەاتر رەپەرتۋارىنداعى شەكسپيردىڭ «ماكبەت. يلليۋزيا» (رەج. د.جۇماباەۆا) قويىلىمى ۇسىنىلىپ، زور قوشەمەتكە يە بولدى.
الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءوتىپ جاتقان قۋىرشاق تەاترلارىنىڭ فەستيۆالدەرى ءتۇرلى مادەنيەتتەردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسىن تانىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قۋىرشاق تەاترىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، داستۇرلەرى مەن جاڭاشىلدىقتارى ارقىلى مادەنيەتارالىق بايلانىس نىعايادى. بۇل فەستيۆالدەر حالىقارالىق دەڭگەيدە ونەرپازدار مەن كورەرمەندەر اراسىندا مادەني ديالوگتى قالىپتاستىراتىنى حاق. بۇگىندە مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ ۇجىمى جىل سايىن جاڭا يدەيالار مەن يننوۆاتسيالىق تاسىلدەردى مەڭگەرۋ، جاھاندىق ارەناداعى قازاق قۋىرشاق ونەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا ءتۇرلى فەستيۆالدەرگە قاتىسۋدى داستۇرگە اينالدىرعان. ۇلۋ جىلى دا 3 حالىقارالىق فەستيۆالگە قاتىسىپ، رەسپۋبليكا مادەنيەتىنىڭ وڭ ءيمميدجىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتە وتىرىپ، جۇلدەلى ورىندارعا يە بولدى.
ونەر ورداسى 2024 جىلدىڭ شىلدە ايىندا كانادانىڭ وتتاۆا قالاسىندا وتكەن I حالىقارالىق «وتتاۆا» قۋىرشاق تەاترلارى فەستيۆالىنە «رومەو مەن دجۋلەتتا» (رەج. د.جۇماباەۆا) سپەكتاكلىمەن قاتىسىپ، «گران-پري» جۇلدەسىن يەلەندى. قىركۇيەك ايىندا بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ گرودنو قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق «ليالكى ناد نەمانوم» قۋىرشاق ونەرى فەستيۆالىنە «قازدار مەن اققۋلار» (رەج. ا.زايتسەۆ) قويىلىمىمەن قاتىسىپ، ارنايى ديپلومعا يە بولدى. سونىمەن قاتار، 23-27 قىركۇيەك كۇندەرى ارالىعىندا گۇرجىستانننىڭ باتۋمي قالاسىندا وتكەن ءىى حالىقارالىق «باتۋمي» قۋىرشاق تەاترلار فەستيۆالىنە «شەكپەن» (رەج. ن.ساباشۆيلي) سپەكتاكلىمەن قاتىسىپ، «ۇزدىك رەجيسسەر» نوميناتسياسىن جەڭىپ الدى.
قۋىرشاق تەاترى – حالىقتىڭ مادەني كودىن ساقتاپ، ونى كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزەتىن ماڭىزدى قۇرال. ول ۇلتتىڭ وتكەنىن، بۇگىنىن جانە بولاشاعىن بىرىكتىرەتىن التىن ارقاۋ ىسپەتتى. قويىلىمدارداعى ۇلتتىق ناقىشتار، ءداستۇرلى ءان-كۇي مەن اڭىزدار – بارلىعى ۇلتتىق رۋحتى نىعايتىپ، كورەرمەننىڭ بويىندا ماقتانىش سەزىمىن وياتادى. وسى تۇستا 2024 جىلى كاسىبي دامۋعا اسا ءمان بەرىپ، الماتى قالاسى اكىمدىگى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن تەاتر قىزمەتكەرلەرى كانادا، رەسەي ەلدەرىندە حالىقارالىق بىلىكتىلىكتەرىن ارتتىردى.
2024 جىلى الماتى قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ باستى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – الماتى كۇنىنە وراي قالا اكىمى ەربولات دوساەۆتىڭ تابىستاۋىمەن «الماتى قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعىن الۋى بولدى.
سونداي-اق قۋىرشاق ونەرىنە قوسقان ۇلەستەرى ءۇشىن تەاتردىڭ 5 قىزمەتكەرى مەملەكەتتىك ماراپاتتارعا يە بولدى: «مادەنيەت ۇزدىگى» توسبەلگىسىمەن ارتيستەر مەن ماماندار راۋان ۋكاروۆا، ماقسات كامالوۆ، قايرات چۋجەتوۆ; «قۇرمەت» وردەنىمەن ارتيست ءسابيلا ابۋەۆا ماراپاتتالدى. جارىق قويۋ مامانى قايرات چۋجەتوۆ قازاقستان تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ «ەڭلىكگۇل – 2024» تەاتر سىيلىعىنىڭ «قويىلىمداعى ۇزدىك جارىق قويۋ» نوميناتسياسىندا جەڭىمپاز اتاندى.
تەاتر ورداسى حالىقارالىق تەاتر سىنشىلارى قاۋىمداستىعىنىڭ «سىنشىلار جۇلدەسى – 2024» ماراپاتىن كەلەسى نوميناتسيالار بويىنشا يەلەندى: «باق-پەن جۇمىستاعى جىلدىڭ ۇزدىك تەاترى»، «جىلدىڭ ۇزدىك قۋىرشاق تەاترى قويىلىمى» («شەكپەن»، رەج. ن.ساباشۆيلي), «جىلدىڭ ۇزدىك قۋىرشاق تەاترى ءارتىسى» (شوحان قۇلنازاروۆ).
قۋىرشاق تەاترى – امبەباپ ونەر ءتۇرى. ول ءتىل مەن ۇلتقا تاۋەلسىز ۆيزۋالدىق جانە سيمۆولدىق ادىستەر ارقىلى ءتۇرلى حالىقتار مەن مادەنيەتتەر اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىكتى ارتتىرادى. بىرلەسكەن جوبالاردا ءار ەلدىڭ داستۇرلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرىن قۋىرشاق ونەرى ارقىلى كورسەتىپ، مادەني الماسۋعا جاعداي جاسايدى. 2024 جىلى الماتى قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترى پولشانىڭ «BAJ» تەاترىمەن بىرلەسە شىعارماشىلىق جوبا جۇزەگە اسىرىپ، اكتريسا اراي ساقتاعانوۆا «سكريپكاشى قىز» قويىلىمىندا باستى ءرولدى سومدادى. مۇنداي حالىقارالىق بىرلەسكەن جوبالار قۋىرشاق تەاتر ونەرپازدارىنا جاڭا ادىستەر مەن تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءارتۇرلى ەلدەردەن كەلگەن مامانداردىڭ تاجىريبە الماسۋى زاماناۋي قويىلىمدار جاساۋعا، سونىمەن قاتار ءداستۇرلى تەحنيكالاردى قايتا جاڭعىرتۋعا جول اشادى.
قۋىرشاق ونەرى ارقىلى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى قوزعاۋ، قوعامداعى قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ جانە مادەنيەتارالىق ديالوگتى دامىتۋعا بولادى. تەلەارنا بۇل تاقىرىپتاردى بارىنشا كوپ ادامعا جەتكىزۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى پلاتفورمالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىنىن جاقسى بىلەمىز. وسى تۇستا ونەر ۇجىمى رەسپۋبليكالىق «بالاپان» تەلەارناسىمەن بىرلەسىپ، تەاتر ارتيستەرى جانە قۋىرشاق كەيىپكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن «قايىرلى ءتۇن، بالاپان!» باعدارلاماسىن دايىندادى. قۋىرشاق ونەرىن رەسپۋبليكالىق تەلەارنا ارقىلى ناسيحاتتاۋ ەلدەگى مادەنيەتكە قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرىپ، قۋىرشاق تەاترلارىنا كەلۋشىلەر سانىن كوبەيتۋگە جانە ەلىمىزدىڭ مادەني برەندى رەتىندە تانىلۋىنا ىقپال ەتپەك. «بالاپان» تەلەارناسىنىڭ قۋىرشاق تەاترى ونەرىن قولداۋى – ونىڭ الەۋەتىن حالىق اراسىندا كەڭىنەن تانىمال ەتۋ، مادەني قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ مەن نىعايتۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىنى ءسوزسىز.
2024 جىلدىڭ قازان ايى الماتى قالاسىنىڭ مادەني ءومىرى ءتۇرلى جارقىن شارالارمەن ەرەكشەلەندى. سولاردىڭ بىرەگەيى الماتى قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن الماتى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن II حالىقارالىق «Almaty Puppet Festival» قۋىرشاق تەاترلار فەستيۆالى ءوتتى. ونەر مەرەكەسى رەسپۋبليكا كۇنىنە ورايلاستىرىلدى.
ەكىنشى رەت وتكەن فەستيۆالگە قىتاي، پولشا، چەحيا، گۇرجىستان، بولگاريا، تۇركيا، ءازىربايجان، وزبەكستان، رەسەي جانە قازاقستان سىندى 11 مەملەكەتتەن 15 تەاتر قاتىستى. فەستيۆال ماقساتى – قۋىرشاق تەاترى ونەرىنىڭ كوركەمدىك-ەستەتيكالىق ىزدەنىسى ارقىلى تەاتر جانرىنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتە وتىرىپ، حالىقارالىق شىعارماشىلىق قاتىناستى نىعايتۋ، كورەرمەندى قۋىرشاق تەاترى الەمىنىڭ زاماناۋي شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ بولدى. فەستيۆالدە الەمدىك جانە وتاندىق قۋىرشاق تەاترىنىڭ دامۋ تەندەنتسيالارى، جاڭاشىل باعىتتارى مەن زاماناۋي ەرەكشەلىكتەرىن ايقىندايتىن قويىلىمدار ۇسىنۋ ارقىلى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى ارتىپ، الماتى قالاسىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە ءيمميدجىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسۋ سىندى ناتيجەلەر جۇزەگە اسىرىلدى.
ەسكە سالا كەتەتىن جايت، الماتى قالاسىنىڭ اكىمى ەربولات دوساەۆتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن 2023 جىلىنىڭ جەلتوقسان، 2024 جىلدىڭ قاڭتار ايلارىنىڭ ارالىعىندا تەاتر عيماراتى قايتا جوندەۋ جۇمىسىنان ءوتتى. جوندەۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە تەاتر عيماراتى تولىققاندى جاڭارتىلىپ، كورەرمەندەر ءۇشىن تارتىمدى ءالى جايلى اتموسفەرا قالىپتاستى. دىبىس پەن جارىق، ساحنا قوندىرعىلارى جاڭارتىلىپ، سپەكتاكل كورسەتىلىمدەرىنىڭ ساپاسى ارتتى. جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلى ءارى تەاترعا قادام باسقان ءار جانعا جاعىمدى جاعداي سىيلاۋ ماقساتىندا الماتى قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترى تەاتر فويەسىن جاڭارتۋ جۇمىستارىن 2024 جىلدىڭ 1 قاراشاسىندا باستاپ، 2024 جىلدىڭ 30 قاراشاسىندا اياقتادى. قازىرگى ۋاقىتتا تەاتر فويەسى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى.
قۋىرشاق تەاترىنىڭ ماڭىزى – ونىڭ تەك ونەر تۋىندىسى عانا ەمەس، حالىقتىڭ رۋحاني الەمىن بايىتاتىن ەرەكشە قۇندىلىق ەكەندىگىندە. قاي كەزەڭدە بولماسىن قۋىرشاق تەاترى ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساقتاپ، ۇرپاققا جەتكىزۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى بولىپ قالا بەرمەك. ۇلتتىق ونەرىمىزدى دامىتۋ، ونى جاڭا بەلەستەرگە كوتەرۋ جانە حالىق اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترى ءالى دە كوپتەگەن ماڭىزدى جۇمىستاردى جۇزەگە اسىراتىنى انىق. شىعارماشىلىق ىزدەنىستى توقتاتپاي، جاڭا باعىتتارعا باتىل قادام جاساپ جۇرگەن ۇجىمنىڭ ونەر كەڭىستىگىندە جوعارى جەتىستىكتەرگە جەتەتىنىنە كامىل سەنەمىز. كەز كەلگەن جاستاعى كورەرمەنگە قۋانىش پەن ەرەكشە اسەر سىيلايتىن وسى ونەر ورداسىنا كەلىپ، ۋاقىتتى ءماندى وتكىزىپ، رۋحاني بايلىققا بولەنۋگە شاقىرامىز.
امانگەلدى المات
مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ ديرەكتورى
