Қазіргі заманның бүкіл әлем бойынша экожүйелерге, экономикаға және адамдардың өміріне қауіп төндірген ең өзекті мәселелеріне айналған климаттың өзгеруі – температура мен теңіз деңгейінің көтерілуінде, экстремалды ауа-райы құбылыстарының көбеюінде және тіршілік ету ортасының жойылуында көрініс тауып, алыс болашақтағы проблема емес, бүгінгі таңдағы бетпе-бет келуіміз керек қатал шындыққа айналып отыр.
Осы ретте, ғылыми консенсус климаттың өзгеруін адам әрекетімен, ең алдымен көмір, мұнай және табиғи газ сияқты қазбалы отындарды жағумен байланыстырады. Бұл әрекеттер атмосфераға көмірқышқыл газын және басқа да парниктік газдарды шығарады, олар жылуды ұстайды және парниктік әсерге әкеледі. Бұл жылыну үрдісінің салдары әлем бойынша кең таралған және алаңдатарлық деңгейде. Климат өзгеруінің негізгі салдарының бірі – жаһандық ауа температурасының жылдам көтерілуі. Жердің орташа температурасы индустриалды дәуірге дейінгі кезеңмен салыстырғанда қазірдің өзінде 1° С көтерілді, ал егер әдеттегідей қоршаған ортаға тиімсіз жұмыстар жалғаса беретін болса, ғасырдың аяғында күтілетін температураның өсуі таңқаларлық 3-4° С болады. Мұндай жылдам жылыну адамзат үшін де, табиғат әлемі үшін де ауыр зардаптарға әкеледі. Соның ішіндегі климат өзгеруінің тағы бір салдары – теңіз деңгейінің көтерілуі, себебі мұздықтардың еруі мұхиттағы су мөлшерін арттырады. Жағалау қауымдастықтары су тасқыны мен эрозияның күшеюіне байланысты теңіз деңгейінің көтерілуінің қатал шындықтарына тап болып, төмен орналасқан аралдар мен халқы тығыз орналасқан жағалау аймақтары, әсіресе, миллиондаған адамдар алдағы онжылдықтарда үйлерін тастап кету қаупі бар. Климаттың өзгеруіне байланысты дауыл, аптап ыстық, құрғақшылық және дала өрттері сияқты экстремалды ауа райы оқиғалары жиілеп, күшейе түсуде. Бұл оқиғалар адам өміріне, инфрақұрылымға және азық-түлікпен қамтамасыз ету барысында үлкен қауіп төндіреді. Австралия мен Калифорнияны шарпыған жойқын орман өрттерінен бастап, Еуропаны күйдіретін рекордтық аптап ыстыққа дейінгі бұл өзгерістердің дәлелдерін жоққа шығару қиын. Сонымен қатар, климаттың өзгеруі бүкіл әлемде биоәртүрліліктің жоғалуына және экожүйелердің жойылуына ықпал етуде.
Тұрақты дамудың 13-мақсаты: Климаттың өзгеруі бойынша шұғыл шаралар қабылдау
Дегенмен, бұл дағдарыстың ауқымына қарамастан, халықаралық қауымдастық жағдайдың өзектілігін мойындап, климаттың өзгеруімен күресу шараларын қабылдады. Жаһандық климаттық дағдарыс күшейген уақытта Біріккен Ұлттар Ұйымының Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) климаттың өзгеруімен және оның салдарымен күресуге бағытталған 13-мақсаты қалыптасты. 2015 жылы 196 ел қабылдаған Париж келісімі жаһандық температураның көтерілуін Цельсий бойынша 2 градустан әлдеқайда төмен деңгейде шектеуге және оны өнеркәсіпке дейінгі деңгейден жоғары Цельсий бойынша 1,5 градусқа дейін шектеуге бағытталды және бұл келісім мемлекеттерге парниктік газдар шығарындыларын азайту және төмен көміртекті болашаққа көшу жөніндегі жоспарларын белгілеу үшін біртекті негізді құрады. Ол үшін елдер көміртегі шығарындыларын азайту үшін тұрақты саясат пен тәжірибені қабылдауы керек. Бұл таза және тиімдірек қуат көздеріне ауысуды және күн мен жел энергиясы сияқты жаңартылатын технологияларға инвестициялауды, төмен көміртекті көлік жүйелерін ілгерілету және ормандарды кесумен күресетін, қоршаған ортаны көгалдандыруға жәрдемдесетін тұрақты даму тәжірибесін қабылдау бойынша бастамаларды қамтиды. Сәйкесінше, 13-мақсат тұрақты энергия көздеріне жаһандық көшуді жеделдету қажеттілігін мойындайды. Бұл ретте, үкімет, кәсіпорындар мен жеке тұлғалар өздерінің энергия қоспаларында баламалы энергия үлесін арттыру үшін жұмыс істеуі керек. Саясаткерлер тұрақты энергия шешімдерін одан әрі ілгерілету үшін ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға инвестиция тартуды қамтамасыз етуі керек. Нәтижесінде климаттың өзгеруіне төзімділікті қалыптастыру барысына бейімделу елдерді күшті инфрақұрылым мен алдын-ала хабарлау жүйелеріне ден қоюға және оларды қалпына келтіру мүмкіндіктерін күшейтетін болады. Климатқа қолайлы ауыл шаруашылығы және тұрақты қала құрылысы сияқты нақты шараларға басымдық беру арқылы өзгермелі климат жағдайларына бейімделуге және қоғам мен экожүйелердің осалдығын барынша азайтуға көмектеседі. Сонымен қатар, 13-мақсат климаттың өзгеруіне қарсы ұжымдық әрекет пен қаржылық қолдауды қажет ететінін мойындайды. Дамыған елдер 2030 жылға қарай дамушы елдерді климат өзгеруінің салдарын азайту және бейімделу бойынша әл-ауқатына көмектесу үшін жылына 100 миллиард долларды жұмылдыру жөніндегі міндеттемелерін орындауға шақырады. Бұл ретте, климаттың өзгеруіне қарсы күресте адамдар да маңызды рөл атқарады. Энергияны тұтынуды азайту, жаңартылатын энергияны пайдалану және тұрақты саясатты ілгерілету сияқты қарапайым өмір салтын өзгерту арқылы ұжымдық түрде үлкен өзгеріс жасай алады. Климаттың өзгеруінің салдары туралы білім беру және хабардар болу арқылы мәселені шешу жолында қолжетімді әрекетттерді жұмылдыруға және адамдарға өз бетінше климат белсендісі болу мүмкіндігін ұсына алады.
Қорытындылай келе, климаттың өзгеруі – шұғыл әрекет етуді талап ететін жаһандық дағдарыс. Осы ретте, үкімет, қауымдастық мүшелері мен жеке тұлғалар планетамыздың тұрақты болашағын қамтамасыз ету үшін климаттың өзгеруімен күресуге басымдық беру міндетке алынып отыр. Бұл ретте, баламалы энергияға инвестиция салынып, жерді басқарудың жауапты тәжірибесін енгізуді және экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ететін саясатты қолдау қажет. Себебі өзгеріс уақытындағы қазіргі сынақты қабылдап, ғылыми дәлелдері айқын және салдары кең ауқымды тенденцияларымен күресу, саналы таңдаулар жасауға және барлық деңгейдегі саясат талаптарының өзгеруіне әкеледі. Климаттың өзгеруімен күресу арқылы шұғыл және өршіл шараларды қабылдау барлық әлемге ортақ ұтымды экологиялық сауатты болашаққа жол ашады.
Абдолла Назерке
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті,
метеорология және гидрология кафедрасының 2 курс магистранты
