Nesıe shottary buǵattalǵanda ne isteý kerek? Kredıttiń paıyz mólsherlemesi kóbeıip ketse she? Nesıe tarıhyn túzep beremin deıtin alaıaqtar qandaı shema boıynsha jumys isteıdi? "Qara tizim" degen ne? Osy jáne ózge de suraqtardyń jaýabyn Insta LIVE efırinde zańger Ǵabıt Ómirbek Tengrinews.kz tilshisine aıtyp berdi dep habarlaıdy «Adyrna» ulttyq portaly.
Zańgerge jıi qoıylatyn suraqtardyń biri - buǵattalǵan nesıe shottary týraly eken. Onyń aıtýynsha, bul máseleni sheshý ońaı, tek birneshe jaıtty bilý kerek. Mysaly, shot buǵattalmaı turyp aldyn ala habarlama kelmese shaǵym jazý kerek.
"Bir kúnde joq degende 10-15 adam kredıttik shotyn buǵattan shyǵarý máselesimen keledi. Shot ne úshin buǵattalǵanyn Internetten qaryzdar tizilimine kirip, JSN jazyp, kórýge bolady. Ol sot sheshimimen nemese notarıaldyq hat boıynsha buǵattalýy múmkin. Eń alǵash keńesim - qoryqpaý. Tizilimnen qandaı bank, mekeme, uıym shotqa tyıym salǵanyn anyqtaý kerek. Onda jeke sot oryndaýshynyń aty-jóni jáne basqa da aqparat jazylady, sodan oǵan habarlasyp buǵattaý sebebin suraǵan jón.
Zań boıynsha boryshkerge jeke sot oryndaýshydan nemese notarıýstan 5 kún buryn eskertý habarlama jiberilýi kerek. Al shot habarlama kelmeı buǵattalsa - olardyń isi zańsyz. Ony buǵattan shyǵarý ońaı. Mundaı jaǵdaıda notarıaldyq palataǵa shotty sheshý boıynsha shaǵym jazý kerek. Al sot sizdiń qatysýyńyzsyz sheshim shyǵaryp qoısa, aryz jazyp isti qaıta qaraýǵa bolady", - deıdi zańger.
"200 myń aldym, 600 myń qaryzbyn" - Artyq paıyzdan qalaı qutylý kerek?
Ǵabıt Ómirbektiń aıtýynsha, keıde klıentter nesıege qosylǵan paıyz mólsherlemesine narazy bolyp jatady. Ondaı jaǵdaıda bankke sotqa deıingi talap jazý kerek eken. Bankti sotta jeńýge bolady, deıdi zańger.
"Mysaly, 200 myń teńge kredıt alyp, 600 myń teńge qaryz shyǵyp tursa, 400 myń qaıdan shyqty degen suraq paıda bolady. Mundaı jaǵdaıda boryshker bankke sotqa deıingi talap jazyp, 400 myń teńge qaryzben kelispeımin, sondyqtan 200 myń teńgesin qazir jabýǵa daıynmyn nemese qaı ýaqytta tóleý keregi týraly tizim jasap berýin suraıdy. Bank qarsylyǵyn bildirse, ornalasqan jeri boıynsha sotqa bank ústinen shaǵymdaný kerek. Keıde bank kúshtiligin paıdalanyp azamattarǵa zańsyz paıyzdar qosýy múmkin. Karantın kezinde mysaly. Ol ýaqytta paıyzdar qosylmaýy kerek edi. Máseleniń sheshilý joly áldeqaıda ońaı, sondyqtan jóni joq aqsha qurtyp nemese zańgerge barmaı-aq, sotqa ózi shaǵymdansa, ol óshirip beredi. Bankti sotta utýǵa bolady", - deıdi ol.
"Nesıe tarıhy buzylsa, kredıt ala almaıdy degen sóz emes"
Zańger nesıe tarıhy men "qara tizimniń" ne ekenin túsindirip berdi.
"Ár bank óz klıentterine nesıe tarıhyn júrgizip otyrady. Onyń jaqsy bolǵany durys, buzbaýǵa tyrysý kerek. Ár adam kredıt alǵanda usaq zattardan bastaıdy, ony ýaqytyly tólep otyrsa, nesıe tarıhy jaqsy klıentter qataryna qosylady. Sodan keıin bank arqyly úı nemese kólik alǵysy kelse, jeńildikter bolady.
Nesıe tarıhy buzylsa, kredıt ala almaıdy degen sóz emes. Onyń nesıege eshqandaı qatysy joq, ala beredi. Ár bankte ártúrli. Olar óz kózqarasyna qaraı nesıe beredi. Nesıe tarıhym buzylyp ketti, endi maǵan kredıt bermeıdi dep oılamaý kerek. Nesıe tarıhy degen adamdaryń moraldyq turǵyda qalyptasqan sózi. "Qara tizim" degen joq. Ol tek klıenttiń ýaqytyly tólem jasamaǵany týraly málimetter", - deıdi ol.
"Qara tizimnen" shyǵaryp beremin deıtin ákki alaıaqtar
Zańgerdiń aıtýynsha, qazir "qara tizim" problemasyn jamylyp, alaıaqtyqpen aınalysatyndar kóbeıip ketken. Olar nesıe tarıhyn túzep beremin, qara tizimnen shyǵaramyn, úı alyp beremin dep aqsha suraıdy. Zańger munyń múmkin emes ekenin aıtady. Alaıaq pen bank menedjeri sybaılas bolýy da múmkin.
"Qaı bank bolsyn, tizimnen shyǵara almaıdy. Qazir alaıaqtar ýádesin aıtyp, bankke klıentpen birge barady. Ondaǵy menedjermen sóılesip, klıentke telefon alǵyzady, keıin ol telefondy satyp, ýaqytynan buryn kredıtti jaýyp, nesıe tarıhyn jaqsartyp beremin dep ýáde etedi. Sodan úı, kólik alǵysy keletin bizdiń qarapaıym momyn halyq alaıaqtarǵa senip qalady.
Ondaı adamdar birden joq bolyp ketpeıdi. Olardyń tájirıbesi mol, adamdardy ońaı aldaıdy. Alaıaqtar "biraz kún kúte turyńyz, nesıe tarıhyńyzdy jaqsartyp jatyrmyz, endi kelesi joly 2 mıllıon teńge shyǵaramyz. Ony bir-eki apta ustaı turasyz, keıin qaıta quıamyz, sonda nesıe tarıhy odan da jaqsarady. Sońynda qalaǵan úıińizdi tańdaısyz da, men sizge ony nesıe arqyly aýdaryp beremin" dep, halyqty tyǵyryqqa otyrǵyzyp ketedi", - deıdi zańger.
Sol sebepti, Ǵabıt Ómirbektiń aıtýynsha, ondaı ýáde beretinderge, "deldaldarǵa" esh ýaqytta senýge bolmaıdy. "Olardyń bári birdeı alaıaq, ondaılarǵa sengen adam keıin qaryzyn ózi tóleýge májbúr bolady", - deıdi ol.
Aldanyp qalsańyz, banktegi kredıtti qalaı toqtatýǵa bolady?
Al aldanyp qalǵan jaǵdaıda quqyq qorǵaý organdaryna baryp aryzdaný kerek. Keıin bankten kredıtti toqtata turýdy suraǵan jón.
"Kúdiktiniń ústinen aryz jazylsa, qylmystyq is qozǵalady. QR QK-niń 190-babynyń 1 nemese 4-bóligimen. Keıin qylmystyq istiń qozǵalýy týraly qaýlyny alyp, bankke aparyp, men jábirlenýshimin dep, atyńyzdan basqa bireý kredıt alǵanyn aıtyp, is aıaqtalǵansha, sheshilmeıinshe nesıeni toqtata turýydy suraısyz. Iaǵnı meniń nesıemdi aldaǵan kisi qaıtaryp beredi dep, bankti kóndirýge bolady", - deıdi zańger.
Ǵabıt Ómirbektiń aıtýynsha, QR zańy boıynsha jábirlenýshi kóbine kináli atanbaıdy, olarǵa jaza qoldanylmaıdy. Adam alaıaqqa ózi tap bolsa da, bireýge senip qalyp, óz quqyn qorǵaı almaı qalǵan jaǵdaılar bolady.
