«Mıýnhen AQSh-tyń Reseıdiń Ýkraınaǵa qarsy soǵysyn aıaqtaý josparyn Ýkraına jáne Eýropamen talqylaı bastaǵan alǵashqy oryn boldy – jáne olar jaýap aldy. Ázirge jalpy sıpatta, biraq keıbir jaıttar aıqyndala tústi», dep jazdy Germanııa DW agenttigi.
(Vladımır Zelenskıı úshin Mıýnhen – 2022 jyldyń aqpanynda Batys kóshbasshylarynyń «Reseı Ýkraınaǵa shabýyl jasaýǵa daıyndalyp jatyr» dep aldynala alańdaýshylyq tanytyp, osy suraqty talqylaǵan qala bolyp tabylady).
Úsh jyl ótken soń oqıǵa qalaı órbidi
Sol kezde Mıýnhendegi qaýipsizdik konferenııasynyń kótergen «soǵys bastalýy múmkin»degen saýalyna kópshilik sengen joq edi. Sondaı-aq, qatysýshylar «eger shabýyl bastalsa Ýkraınanyń oǵan tótep bere almaıdy» dep te kúmándanǵan bolatyndy...
Endi, mine, sol konferenııadan úsh jyl ótken soń, Mıýnhendegi búgingi forýmnyń basty taqyryby – «AQSh-tyń jańa prezıdenti Donald Tramptyń bastamasymen soǵysty aıaqtaý jospary» boldy. Ol josparda AQSh tarapy «Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınmen jedel kelissózder júrgizý qajet» degen ustanymdy basshylyqqa aldy. Sóıtip, forýmǵa qatysýshylardyń kókeıinde «Sheńber tuıyqtalyp bara jatyr ma?» degen suraq qalyp qoıdy...
Zelenskııdiń «qyzyl syzyǵy»
Alǵashqy eki kúnniń qorytyndysy boıynsha, «Beıbitshilik qandaı jolmen múmkin bolady?» degen suraqqa naqty jaýap bolǵan joq. Kópshilik delegaııa ókilderi «Reseımen kelissóz»degendi Máskeýdiń talap etip otyrǵanyndaı jáne Mıýnhen forýmy qarsańynda Pentagonnyń jańa basshysy Pıt Hegset aıtqandaı: «Ýkraınanyń NATO-ǵa umtylýynan bas tartýy» jáne «Ýkraınanyń Reseı basyp alǵan aýmaqtarynan aıyrylýyn moıyndaýy» degen sóz be dep túsingeni ras. Sondyqtan, kókeıde «Bul kelissózdiń baǵasy sol ma?» degen suraq turdy.
Vıe-prezıdent Djeıms Devıd Vens bul taqyrypta az sóıledi. Al, Tramptyń Ýkraına jáne Reseı boıynsha arnaıy ókili, otstavkadaǵy general Kıt Kellog naqty eshteńe aıta almady: Vashıngton tek «Ýkraınada uzaq ári turaqty beıbitshilikti qalaıtynyn» málimdedi. Alaıda ol jospar áli daıyn emes ekeni anyq boldy. Ony ýkraınalyq lıder Zelenskııdiń aldaǵy ýaqytta Aq úı basshysy Tramppen, boljam boıynsha Vashıngtonda ótetin kezdesýde talqylamaq eken. Biraq bul kezdesý qashan ótetini belgisiz...
Zelenskıı Mıýnhende Tramptyń senarııindegi statıst rólin qabyldamaıtynyn ańǵartty
«Ýkraına bizdiń qatysýymyzsyz jáne bizben kelispeı jasalǵan eshqandaı kelisimdi qabyldamaıdy», – dedi Ýkraına prezıdenti. Mıýnhendegi Bayerischer Hof qonaqúıiniń konferenııa zaly bul sózderdi qol shapalaqtap qarsy aldy.
Nemis lıberaldarynyń Eýroparlamenttegi depýtaty Marı-Agnes Shtrak-ımmerman (Marie-Agnes Strack-Zimmermann) DW-ge bergen suhbatynda Zelenskııdiń sózin eń myqty baıandamalardyń biri dep atady. Ol ásirese Ýkraınanyń Eýropanyń qorǵanys qabiletin kúsheıtýge baǵyttalǵan úndeýin, sonyń ishinde AQSh-pen baılanystar álsirep jatqan shaqta, eýropalyq armııa qurý bastamasyn erekshe atap ótti.
Zelenskıı buǵan deıin Vladımır Pýtınmen kelissózderge tek AQSh pen EO-men ortaq ustanymdardy keliskennen keıin ǵana baratynyn málimdegen edi. Eýropalyqtar bolashaq kelissózder ústelinde ózderine oryn talap etýde, biraq amerıkalyqtar olardy shaqyrýǵa asyqpaı otyr.
AQSh usynǵan jobadaǵy «Pýtınmen kelissózderge qatysý» Zelenskııdiń Mıýnhende belgilegen jalǵyz «qyzyl syzyǵy» emes edi. Sondyqtan da, Ýkraına prezıdenti AQSh usynǵan «Ýkraınanyń sırek kezdesetin mıneral ken oryndaryna AQShtyń qoljetimdiligi týraly»kelisim jobasyna qol qoıýdan bas tartty. Amerıkalyq baspasózdiń málimetinshe, «Vashıngton Kıevke kómekti odan ári jalǵastyrýdyń ornyna, dep Ýkraınadaǵy osyndaı qorlardyń jartysyna qol jetkizýdi odan mańyzdy sanaıtynyn» bildirdi. Árıne, Ýkraına buǵan qarsy emes, óıtkeni, onda odan basqa jol da joq. Sondyqtan, osy joly Ýkraına «kelisimniń naqty sharttary áli de pysyqtalatyn bolady» dep, máseleni keıinge qaldyryp qoıdy...
Kellog Eýropalyqtardy kelissózderge qatystyrýdy qajet dep sanamaıdy
Mıýnhendegi qazirgi konferenııa barysynda AQSh-tyń qazirgi ákimshiliginiń ókili Kıt Kellog alǵash ret ýkraınalyq bıznesmen Vıktor Pınchýk qory uıymdastyrǵan "Ýkraınalyq lanchqa" qatysty. Bul is-shara Tramptyń stıline saı "Your country first – win with us" («Eliń bárinen joǵary – bizben birge jeńiske jet») degen uranmen ótti.
«Ýkraınanyń jeńisi» týraly Kellog eshteńe aıtqan joq, biraq Tramptyń qyzmetin tıimdi dep sanaıtynyn málimdedi: "Biz sońǵy 30 kúnde (soǵysty toqtatý úshin – red.) Baıden ákimshiliginiń úsh jylda jasaǵanynan da kóp jumys atqardyq", – dedi ol.
Kellog Ýkraına beıbit kelissózderge qatysatynyn rastady, alaıda onyń pikirinshe, bul kelissózderge eýropalyqtardyń qatysýy mindetti emes eken. Bul málimdeme Mıýnhendegi jalpy atmosferany shıelenistire tústi. Sebebi, buǵan deıin vıe-prezıdent Vens Eýropany «demokratııany shekteýge tyrysty» dep qatań synǵa alǵany belgili. Bul sózderge eýropalyqtar, sonyń ishinde Germanııa kanleri Olaf Shol dereý qarsylyq bildirgen bolatyn.
AQSh prezıdentiniń Ýkraına jáne Reseı boıynsha arnaıy ókili Kıt Kellog Ýkraınadaǵy saılaý týraly pikir bildirdi. Kıt Kellog DW tilshisiniń «Vashıngton bıyl Ýkraınada prezıdenttik saılaý ótkizýdi talap ete me?» degen suraǵyna «Bul máseleni sheshý – Ýkraınanyń óz quzyryndaǵy is» dep jaýap berdi. Alaıda, 1 aqpanda Reuters agenttigine bergen suhbatynda Kellog AQSh Ýkraınanyń saılaý ótkizgenin qalaıtynyn atap ótken edi. Onyń sózinshe, eger aldaǵy aılarda Reseımen atysty toqtatý týraly kelisimge qol jetkizilse, Ýkraınada saılaý jyldyń sońyna deıin ótýi múmkin degen edi.
AQSh Reseıden qandaı mámileler kútýde?
Amerıkalyq ókilderdiń málimdemelerindegi júıesizdik pen qaıshylyqtar – bıylǵy Mıýnhen konferenııasynyń basty erekshelikteriniń biri. Ýkraına prezıdenti Vladımır Zelenskıı buǵan ashyq narazylyq bildirdi. Ol AQSh-tyń jańa ákimshiliginde «ártúrli daýystar» bar ekenin jáne olardyń barlyǵy Ýkraınany qoldaıtynyna senimdi emes ekenin aıtty. Biraq ol naqty kimdi meńzegenin ashyp kórsetken joq.
Búginde Tramptyń Ýkraınadan qandaı ymyratalap kútetini týraly jıi aıtylyp jatyr. Al, biraq, Tramptyń «Reseıge qandaı talap qoıatyny» áli de túsiniksiz kúıde qalýda. DW Conflict Zonebaǵdarlamasy aıasynda Mıýnhende sóılegen Kıt Kellog: Reseıge de «terrıtorııalyq mámilelerge kelý» usynylýy múmkin ekenin aıtty. Osy turǵyda ol Reseıdiń «kóleńkeli floty» týraly máseleni eske saldy – bul flot Batystyń pikirinshe, Máskeýge munaı eksporttaýǵa kómektesip otyr jáne oǵan qarsy sankııalar qarastyrylýy múmkin. Sóıtip, AQSh tarapy Reseı kónbese, onyń munaı eksportyn shektep qoıa alatynyn Reseıge taǵy bir eskertip qoıdy..
Mıýnhenniń Ýkraına úshin basty qorytyndysy qandaı?
«Úmit úzýdiń qajeti joq, eshkim Ýkraınany Reseıge tapsyrǵan joq», – dedi brıtandyq saıasattanýshy Mark Galeottı DW-ge bergen suhbatynda. «Biraq bul Mıýnhen konferenııasynyń ereksheligi – ádette munda Batystyń birligi týraly aıtylady, al bul joly biz Batystyń bólshektengenin kórip otyrmyz. Bul Kıev úshin jaqsy jańalyq emes».
Osy jaǵdaıǵa qaramastan, Vladımır Zelenskıı alańdaýshylyǵyn jasyrmaǵanymen, ázil sezimin de joǵaltqan joq. Onyń sóz sóıleýi kezinde keıde prezıdent sóılep tur ma, álde burynǵy akter me – ajyratý qıyn boldy. Zalda kúlki týdyrǵan sátterdiń biri – Zelenskııdiń Trampqa birneshe ret «Pýtın sizden qorqady» dep qaıtalaǵanyn aıtýy boldy. Ol osy sózderden keıin dramalyq kidiris jasap, «Endi Pýtın muny biledi» dep qosyp qoıdy...
Redakııadan: AQSh málimdemesin AQShtyń ózinde de demokrattar jáne kóptegen respýblıkalyqtar «satqyndyq» dep baǵalap, shý kóterýde. Ony eýropalyqtar da jyly shyraımen qabylaǵan joq. Sondyqtan, eýropalyqtar óziniń qarýjaraq óndirisin iske qosyp, Ýkraınaǵa kómegin toqtatpaıtynyn málimdeýde. Olar, Ýkraınanyń qarýjaraq óndirisin qatar damytýdy josparlaýda. Sebebi, Reseıge jaýlap alǵan jerlerdi qaldyrý – Reseıdiń jeńisin moıyndaý, memleket terrıtorııasy tutastyǵy týraly Halyqaralyq zańdy óreskel buzý dep sanaıtyndyqtaryn ashyq aıtýda.
Ábdirashıt Bákiruly,
sholýshy
