Radıofobııa indet pe? Halyq arasynda taraǵan radıaııadan qorqý úrdisinen qalaı arylamyz? Atalmysh taqyrypta Brıtandyq ıadrolyq ınstıtýty Ortalyq Azııadaǵy Jańa ıadrolyq baqylaý ınstıtýtynyń (NNWI) tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Atom ǵylymy, Energetıka, ónerkásip jáne Iadrolyq qoǵam ardagerleri keńesiniń tóraǵasy, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory Baýyrjan Ibraevpen áńgime órbittik.
“RADIAIIaDAN QORQÝDYŃ QAJETI JOQ”
“Radıaktıvti sáýlelerdiń ishinde tanymal 4 sáýlesi bar. Olar: alfa, betta, gamma, neıtron. Osylardyń ishinde adamzatqa áser etedi dep qarastyrýǵa bolatyny - gamma men neıtron. Munyń barlyǵy jaı ǵana termınder. Eger adamda bilim, túsinik bolsa odan qorqyp qajeti joq ekenin biledi.
Mysaly, AES kómir stanııasyna qaraǵanda 10 ese taza. Ár kómir stanııasynan shyǵatyn qaldyqtar, zalaldar adamzatqa óte kóp áserin beredi. Bir JES-ten jylyna qansha mıllıon qaldyq óndiriledi. Onyń qaýpi biz qorqyp júrgen radıaııadan áldeqaıda qaýipti dúnıeler”.
“QAZIR AES-TEN QORQÝǴA NEGIZ JOQ”
“Elimizde osy taqyryp talqylanǵaly biraz boldy. Reaktorlardyń belgilengen hattamalarǵa sáıkes jumys isteýin qamtamasyz etý úshin tıisti qaýipsizdik sharalary qabyldansa, ıadrolyq energııa qaýipsiz dep sanaýǵa bolady. Muny aıtýǵa múmkindik beretin kóptegen sebepter bar.
Eń aldymen, biz atom energetıkasy álemdegi eń qatań erejege súıene retteletin salalardyń biri ekenin túsinýimiz kerek. Atom elektr stanııalaryn qaýipsiz jobalaýdy, salýdy, paıdalanýdy jáne paıdalanýdan shyǵarýdy qamtamasyz etetin erejeler ázirlendi. Bul erejeler táýekelderdi barynsha azaıtady.
Atom elektr stanııalarynda apattardyń aldyn alý jáne olardyń saldaryn azaıtý úshin kóptegen artyq qaýipsizdik júıeleri bar. Olarǵa qorǵanysty óshirý júıeleri, apattyq salqyndatý júıeleri jáne rezervtik qýat kózderi jatady. Bir júıe sátsiz bolsa, basqalary ony aýystyrady.
Sonymen qatar, atom elektr stanııalary reaktorlardy baqylaý jáne basqarý úshin ozyq tehnologııalardy paıdalanady. Olar operatorlarǵa júıedegi kez kelgen aýytqýlardy anyqtaýǵa jáne aqaý paıda bolǵanǵa deıin túzetý sharalaryn qabyldaýǵa múmkindik beredi”.
“DAMYǴAN ELDERDIŃ BÁRINDE AES BAR”
“Radıofobııalyq qorqynysh kóbinese radıaııa jáne onyń adam densaýlyǵyna áseri týraly qate aqparat pen qate túsinikterge negizdelgen. Qazir ózderińiz biletindeı damyǵan elderdiń bárinde AES bar.
Atom elektr stanııalarynyń jáne basqa kózderdiń áser etý deńgeıi adam densaýlyǵyna zııan keltirýi múmkin deńgeıden aıtarlyqtaı tómen ekenin túsiný kerek. Adamdardyń atom elektr stanııalarynan alatyn sáýlelený dozalary ádette óte tómen jáne qaýipsizdiktiń qatań standarttaryna baǵynady.
Joǵaryda aıtqanymdaı, atom elektr stanııalarynda apattardyń aldyn alý jáne onyń saldaryn barynsha azaıtý úshin kóptegen qaýipsizdik júıeleri bar. Bul júıeler únemi baqylanady jáne synalady.
Neǵurlym yqtımal (mundaı obektilerde qaýipsizdik júıeleri qanshalyqty senimdi paıdalanylǵanyn eskere otyryp) ıadrolyq apat jaǵdaıynda halyqty jáne qorshaǵan ortany qorǵaý úshin tótenshe jaǵdaılardy joıý josparlary bar. Bul josparlarǵa evakýaııa proedýralary, radıaııalyq baqylaý jáne basqa da sharalar kiredi.
Atom energetıkasynyń paıdasy onymen baılanysty táýekelderden basym. Bul parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn aıtarlyqtaı azaıtatyn jáne klımattyń ózgerýiniń saldaryn jeńildetetin senimdi jáne tómen kómirtekti energııa kózi. Qatań qaýipsizdik standarttary men tótenshe jaǵdaılarǵa áreket etýdiń tıimdi josparlary arqyly táýekelder mınımýmǵa deıin saqtalady”.
