Qazaqstanda 2016 jyldan beri engizilgen mindetti ýtılızaııalyq alymnyń daýy toqtar emes. Úkimet “otandyq avtokólik óndirisin” damytamyz dese, bir top ýtılızaııalyq tólem men avtokólikti alǵashqy tirkeý alymyn kórineý «tonaýshylyq» dep atap, onyń esebinen áldekimderdiń baıyp otyrǵanyn alǵa tartyp, «ádiletti ýtılızaııalyq alym júıesin ornatýdy» talap etýde. Tipti, petıııaǵa 50 myń qol jınap, úkimet qorytyndysyn kútýde. Bunyń túbi ne bolmaq? Qandaı boljam bar?
Bul týraly avtosarapshy Suńqar Tursynulynan surap bildik. Mamannyń aıtýynsha, Qazaqstandyqtar minip júrgen avtokólikter tym eski, jartysyna jýyǵyna 20 jyldan asyp ketken.
OTANDYQ ÓNIM ÓTSE DE HALYQTYŃ KÓLIGI TOZǴAN
Avtosarapshy Suńqar Tursynuly eki ese tómendetilgen ýtılalymnan halyqqa qaıyr bolmaı otyrǵanyn aıtady. Otandyq ónimdi tutyný artsa da, ony halyqtyń bári birdeı kótere almaı otyr.
- Qazir ýtılalymdy eki ese arzandatsa da, qarapaıym halyqqa aýyr, tym qymbat bolyp tur. Buryn bul kedendik salyqpen para-par boldy. Shý kóbeıgennen keıin eki ese azaıtty. Negizinde buny úkimet otandyq óndirýshilerdi qoldaýǵa baǵyttaǵanymen, kedendik alym, baj salyǵy óte joǵary. Bul qarapaıym halyqqa keri áserin tıgizip jatyr, - deıdi Suńqar Tursynuly.
Ol soǵan qaramastan otandyq kólikter saýdasy qyzyp turǵanyn aıtady.
- Iá, otandyq óndirýshilerdiń kóligi qazir jaqsy ótip jatyr. Biraq, halyq qoldanyp júrgen kólikter burynǵydan da toza túsken. Qazaqstandyqtar minip júrgen avtokólikter tym eski, jartysyna jýyǵyna 20 jyldan asyp ketken. Ony statıstıkalyq derekterden anyq ańǵara alamyz, - deıdi avtosarapshy.
«KONSENSÝS TABÝ KEREK»
Ýtılalymdy alý, nemese taǵy da tómendetý, nemese otandyq kólikter ónidirisin doǵarý – osynyń arasynda qaısysyn ustanǵan jón degen máselege oraı Suńqar Tursynulynyń ózindik usynysy bar.
- Jaǵdaı osylaı qaıshylasyp jatqan soń bul jerde konsensýs tabý kerek. Mysaly, Reseıde, qatelespesem úsh jylda bir ret ýtılalymyn azaıtqan kúıde bir kólikti ár adam óz atynan kirgize alady. Sondaı tájirıbeni paıdalansa, onda halyqtyń úkimetke degen narazylyǵy basylar dep oılaımyn,- deıdi Suńqar Tursynuly.
Avtosarapshy qoǵamdaǵy qazirgi qarsylyqtyń da áseri bolmaı qoımaıdy degen pikirde.
– Meniń boljaýymsha, ýtılalymǵa narazylyq avtokólikterdiń sál arzandaýyna alyp keledi. Shamamen, 10 paıyzǵa deıin arzandaýy múmkin. Negizinen, eń kóp suranysta bolǵan kólikter men jańa kólikterge halyqtyń qarjysy jete bermeıdi, nesıege de shamasy kelmeıdi. Sondyqtan halyq qoldanysta bolǵan kólik alǵysy keledi. Al qoldanysta bolǵan kóliktiń ýtılalymy onyń baǵasyna úlken áser etip otyr. Eger ýtılalym azaıtylsa, nemese aıtqanymdaı úsh nemese bes jylda adamnyń ózi paıdalaný úshin jeńildetilgen ýtılalym arqyly kirgizse, qoldanysta bolǵan kólik baǵalary 5-10 paıyzǵaarzandaýy múmkin. Al jańa kólikterdiń baǵasyna ol eshqandaı áser etpeıdi, - deıdi Suńqar Tursynuly.
Bastysy – osyndaı bir konsensýs bolǵanda kóliktiń qymbattyǵyna halyqtyń narazylyǵybasylyp, qyzý talqy azaıyp, halyq ta úkimetke sener edi, - dep qosty avtosarapshy.
Avtonaryq salasyna oraı maman Qazaqstandaǵy ýtılalym álemdik naryqqa áser etpeıtinin aıtady.
- Ýtılalymyn tolyq alyp tastaýǵa Qazaqstan bara qoımaıdy. Al eldegi ýtılalym álemdik naryqqa áser etpeıdi. Óıtkeni, Qazaqstan naryǵy óte kishkentaı, álemdik turmaq, Ortalyq Azııa memleketterine de áser ete qoımas. Tek Grýzııa, Qyrǵyzstan sekildi elderden Qazaqstanǵa kólik satýy kóbeıýi múmkin. Al naryqqa áser ete almaıdy. Bizde naryq óte kishkentaı, - deıdi Suńqar Tursynuly.
OTANShYLYQ ATYMEN JASALǴAN MÁJBÚRLIK
Ol ýtılalymnyń tórkinin túsindirip, qazir onyń keri saldary kórinis bergenin, narazylyq sodan týyndap otyr dep sanaıdy. Iaǵnı, qarapaıym adamdar qalaǵan kóligin ala almaı, kiriptarlyqtan qalyp otyr.
- Ýtılalym shet elden kiretin eski kólikterge tosqaýyl retinde, odan keıin ekologııalyq standartqa sáıkes kólikter men jańa kólikter kóp bolsyn degen jeleýmen kirgizilgen edi. Ýtılalymnyń engizilýi birinshiden, shet elden arzan kólikterdiń kirýine tosqaýyl bolady. Ekinshiden, bıýdjetke qosymsha kiris. Onyń paıdasy otandyq avtoóndirýshilerge óz kóligin básekelessiz satýǵa jaǵdaı jasalynady. Al zııany qarapaıym tutynýshy kez - kelgen kólikti almaı, sapasy men básekelesterine qaramaı tek otandyq kólikti alýǵa májbúr bolady, - dedi avtorsarapshy Suńqar Tursynuly.
Eske sala keteıik, E-Petition.kz resmı portalynda ýtılalymǵa qarsy petıııa jarııalanyp, qaraýǵa qajetti 50 myń qol jınaldy. Keıin oǵan qarsy, ıaǵnı ýtılalymdy qoldaǵan taǵy bir petıııa jarııalandy. Petıııa da Ákimshilik-rásimdik proestik kodeksiniń 90-4-babyna sáıkes Ónerkásip jáne qurylys mınıstrliginiń qaraýyna joldandy. Onyń 40 jumys kúnine deıingi merzim ishinde qaralatyny jazylǵan.
Petıııada jeńil avtokólikterge arnalǵan ýtılızaııalyq alym mólsherin 277 myń teńgeden (2024 jyly tólenetin eń az soma) nemese eń joǵary soma – 2,1 mıllıon teńgeden 100 myń teńgege deıin azaıtý, basqa kólik túrlerine ýtılızaııalyq alymdy nólge teń etý, al aýyl sharýashylyǵy tehnıkasynan ony múlde alyp tastaý usynylǵan.
Munda petıııa avtorlary jeńil avtokóliktiń jylyna baılanysty alǵashqy tirkeý alymynyń mólsherin 0,25 – 500 AEK-ten 0,25 AEK-ke nemese 923 teńgege deıin azaıtýdy talap etedi.
Ýtılızaııalyq alymǵa qarsy shyqqan, ózin halyq atynan sóılep turmyz degen bastamashylar toby talaptaryn aıryqsha ashyq rejımde, ıaǵnı jarııa túrde qaraýdy surap, bul sharty oryndalmasa, osy másele boıynsha referendým ótkizýdi jáne úkimettiń otstavkaǵa ketýin talap etemiz dedi.
Keıingi avtoóndiristi qoldaý turǵysynda jazylǵan petıııaǵa kópshilik senbeıdi, jasandy petıııa dep esepteıdi.
Aıta ketsek, atalǵan petıııany qaraý jónindegi jumys tobynyń qorytyndylary boıynsha qoǵamdyq tyńdaýlar Almatyda 15 shildede saǵat 11.00-de ótedi dep josparlanǵan.
Dana Nurmuhanbet
«Adyrna» ulttyq portaly
