Қазақстанның қоршаған ортасы күрделі экологиялық проблемаларды бастан кешуде. Мұндай проблемаларға КСРО кезінде Семей полигонында ядролық сынақтар жүргізуге байланысты радиоактивті ластану, Арал теңізінің жоғалуы және бұрынғы ауыл шаруашылығы алқаптарының шөлге айналуы жатады. Осы экологиялық проблемалардың көпшілігі КСРО дәуірінде пайда болды. Экологиялық проблемаларды зерттеу орталығы, сондай-ақ өңірлердің экологиялық проблемалармен күрес жөніндегі күш-жігерін үйлестірумен айналысатын Орталық Азияның өңірлік экологиялық орталығы болып табылады.
Радиоактивті ластану:
Қазақстан дала аймағында орналасқан және КСРО Қазақстан жерлерін ядролық сынақтар жүргізу үшін пайдалана алды. Экологиялық және радиациялық қауіпсіздік шараларының жеткіліксіздігіне байланысты Семей қаласының маңындағы жергілікті елді мекендерде және Қытай Халық Республикасымен (елдің солтүстік-шығысы) шекарада онкологиялық аурулармен ауыратын адамдардың саны өсті.
Арал теңізі:
Тағы бір проблема Сырдария мен Әмудария өзендерінен су алуға байланысты үш бөлек су қоймасына бөлінуден туындаған Арал теңізінің құрғауы болды. Арал теңізіндегі су деңгейінің төмендеуі Қазақстан климатының күрт өзгеруіне әкелді: бір кездері құнарлы топыраққа айтарлықтай зиян келді, шаңды дауылдар тұз таратып, жел эрозиясы күшейе түсті. Бақыланбайтын процестің нәтижесінде ауылшаруашылық жерлерінің көп бөлігі жойылды. 2019 жылға қарай теңіз көлемі бастапқы көлемнің тек 5% құрады.
Атырау облысы:
Мұнай мен газ өндіруден туындаған Каспий теңізі ластануының күшеюіне байланысты қазақ аумақтық суларында қолайсыз экологиялық жағдай қалыптасуда, бұл болашақта экологиялық апаттың себебі болуы мүмкін.
Қазақстанның Қоршаған ортаны қорғау министрлігі 2003 жылы Каспий жағалауында мұнай өндіруді қатаң шектей отырып, Арал теңізін құтқару және Батыс Қазақстанның қоршаған ортасын сақтау жөнінде елеулі шаралар қабылдай бастады. Арал және Каспий теңіздерін құтқарудың түрлі жобалары ұсынылады, бірақ басқа елдердің үкіметтері тарапынан айтарлықтай қолдау жоқ. Жобалардың бірі Дүниежүзілік банк (65 миллион доллар) және Қазақстан үкіметі қаржыландыратын құны 86 млн.доллар Сырдария мен Солтүстік Арал теңізінің ағынын басқару жөніндегі жоба (NAS) болды. Жобаның мақсаты экономиканы (ауыл шаруашылығы мен балық аулауды) дамыту және Сырдария бассейнінде экологиялық жағдайды бұрынғы деңгейге дейін қалпына келтіру, сондай-ақ Солтүстік Арал теңізін құтқару болып табылады. Қосымша 2011 жылдан 2015 жылға дейін қолданыста болған ASBP 1, ASBP 2 және ASBP 3 бағдарламалары әзірленді.
Жанел Касымова
