الماتىداعى ءبىر عالىمدار بيزنەسمەندەرگە قوبىلاندى جىرىن جاتتاتىپ كورىپتى. سونداي ءبىر جوبا جاساپ، اقشا بولماعاننان كەيىن توقتاپ قالعان عوي. تىلگە شورقاق كاسىپكەرلەردى العاشىندا وسى جوباعا تارتىپ، ولارعا قوبىلاندى جىرىن جاتتاتادى.
قالادا ابدەن جاتباۋىر بولىپ، تىلىنەن، مادەنيەتىنەن قول ءۇزىپ قالعانداردا ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن انا ءتىلىن، ءداستۇرىن ۇيرەنگىسى كەلەتىن نيەت پايدا بولىپ، ءتىپتى كەيبىرەۋى بالاسىن قازاق مەكتەبىنە اپارىپ بەرگىسى كەلىپتى. قىزىق، ءا؟!
جوباعا قاتىسقان ءبىر بيزنەسمەن اپكەمىز ومىرىندە العاش رەت قۇرباندىق شالىپ، بايتال سويىپ ء(وزى سويدەپتى), جەتى اتاسىن جاتتاپ الادى. ءدال وسىنداي وقيعا وتكەن عاسىرلاردا فينليانديادا دا بولىپتى.
19 عاسىردا فين حالقى ءوزىن ەڭ سورلى، ارتتا قالعان ەڭ مەشەۋ ەل ساناعان ەكەن. سودان ولار باياعى زاماننان بەرى كەلە جاتقان «كالەۆالا» دەيتىن ەپوسىن قايتا جاڭعىرتىپ، وعان ءبىر مەتسەناتى بار اقشاسىن سالادى. وعان دەيىن فينداردىڭ ادەبيەتى نەگىزىنەن شۆەد تىلىندە دامىعان.
1809 جىلعا دەيىن فينليانديا شۆەد كورولدىگىنىڭ قۇرامىنداعى ەلەۋسىز جاتقان ءبىر ەل بولاتىن. «كالەۆالا» شىققاننان كەيىن فين حالقىنىڭ ومىرىندە وزگەرىس بولىپ، جوعالتقانىن قايتا تاپقانداي بولىپ، بىرتىندەپ ۇلتتىق جاڭعىرۋ باستالىپتى.
«كالەۆالا» قازىر فينليانديانىڭ ۇلتتىق ماقتانىشىنا اينالىپ وتىر. ونى الەم ادەبيەتىندەگى بالاماسى جوق بىرەگەي ەپوس دەپ باياعىدا بۇكىل ەلگە مويىنداتىپ تاستادى. ونداي ەپوستار دا كوپ بىزدە. ادولف يانۋشكەۆيچتىڭ قازاقتار تۋرالى جازعان ەستەلىگىندە ءبىر قىزىق ەپيزود بار. بىردە ول دالادا جىلقى باعىپ جۇرگەن ءبىر توپ قازاقتىڭ اراسىندا وتىرعاندا، ءبىر قازاق دومبىراسىن قولىنا الىپ، باتىرلار جىرىن ايتا جونەلەدى.
اينالاسىنداعىلار ونى ۇيىپ تىڭداپ وتىرادى. ءبىر كەزدە جىرشى مايدان دالاسىنا اۋىسقاندا، ۇرانداعان، قيقۋلاعان الامانداردىڭ اتىنىڭ ءدۇبىرى قۇلاعىنا كەلگەن كەيبىر قازاقتار الگى جەردە قانى ويناپ كەتكەننەن كەيىن شىداي الماي اتىپ تۇرىپ، قالاي ايبالتاسىنا جارماسقانىن بىلمەي قالىپتى.
جىردىڭ تۋرا سول جەرىنە كەلگەندە رۋحتانىپ، قاي-قايداعىسى قوزىپ كەتكەن عوي. ۇلتتىڭ ارعى تاريحىنان سىر شەرتەتىن ەپوستاردىڭ رۋحتى قوزعاپ جىبەرەتىن وسىنداي ءبىر قاسيەتى بار ما دەپ قالدىم.
قازىرگىلەردىڭ ولۋگە شاق قالعان رۋحىن وياتۋ قيىنداۋ شىعار. بىراق «قوبىلاندى» سياقتى باتىرلار جىرىن جاستايىنان جاتتاپ وسكەن قازاقتىڭ بالاسى ءدال سودان قور بولا قويماس دەپ ويلايمىن!
جاپونياداعى ەڭ ۇلكەن ميف – جاپون يمپەراتورى قۇدايدان تۋعان دەيتىن ميف ەكەن.
قانشا جەردەن شىندىققا قيىسپايتىن دۇنيە بولعانىمەن، جاپوندار ول اڭىزعا تيىسپەيدى. ويتكەنى، ول – جاپون حالقىنىڭ رۋحاني ماتريتساسى.
بۇل ولار ءۇشىن مىزعىمايتىن، قوزعامايتىن «كيەلى» (taboo) تاقىرىپ. سوندىقتان وعان ەشكىم اتتاپ باسپايدى، اينالىپ وتەدى ۇنەمى. جاپونيانىڭ مەملەكەت رەتىندەگى اۋەلگى تاريحى دا وسىنداي اڭىز-اڭىز ءاپسانادان باستالعان.
مۇنى نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن؟ مىرزان اعامىز «قازاقتا جازبا تاريح بولماعان، ونىڭ ءبارى وتىرىك» دەپ، الەۋمەتتىك جەلىدە «فيتنا» جاساپ جىبەرىپتى.
ۇلتتىق يدەولوگيا، پاتريوتيزم دەگەنىمىزدىڭ ءوزى وسىنداي اڭىز-ءاپسانادان باستالادى. بىزگە وتكەن تاريحىمىزدىڭ كوبى اۋىزشا جەتتى.
جازبا تاريحىمىز بولماعان دەپ، سونىڭ ءبارىن سىزىپ تاستايمىز با سوندا ەندى؟
سوسىن، قازاقتا ءبىر ەمەس، بىرنەشە قابانبايدىڭ بولعانىنىڭ نەسى جامان؟
دالەلدەسىن، زەرتتەسىن، قازاقتا بىرنەشە قابانبايدىڭ بولعانى قازاققا كوپتىك ەتە قويماس. فين حالقىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنا دا وسىنداي اڭىز-ءاپسانا تۇرتكى بولعانىن وتكەندە ءبىر جازعانمىن.
جولىمبەت ماكىش
(جازبا facebook پاراقشاسىنان)
