Соңғы жылдары қоқысты кәдеге жарату әлемдегі ең өзекті мәселелердің біріне айналды. Алайда, мәселе әлдеқайда күрделі: әлемнің әртүрлі елдерінде рұқсат етілмеген қоқыс полигондары жиілеуде. Мұндай полигондар тек заңсыз ғана емес, сонымен қатар өрттің, топырақтың, өзендердің және жер асты суларының ластануының себебі болып табылады. Қоқыс органикалық және бейорганикалық қалдықтардан тұрады. Ауамен және ылғалмен байланысқан кезде ыдырау белсендіріледі, оның барысында токсиндер шығарылады. Олар жер мен жер асты суларына еніп, топырақ эрозиясын тудырады. Үлкен полигондарда тонна қалдықтар жиналады, олардың көпшілігі синтетикалық болып табылады. Мұндай ҚТҚ сұрыптауға жатпайды және тиісті түрде кәдеге жаратылмайды. Ол зиянды заттарды шығарып, ұзақ уақыт ыдырауға қатысатын қоқыс үйіндісіне түседі. Яғни, олар қоршаған ортаға түзетілмейтін зиян келтіруде.
Осындай ауқымы кең, қоқысқа толған алаңдардың бірі - 92 га жерді басып жатқан Синфен (Xinfeng) полигоны. Гуанчжоуда 10 миллионнан астам адам тұрады. Күн сайын қалада Синфен полигонына түсетін 8 мың тонна қалдық пайда болады. Бұл полигонды француз компаниясы “Veolia” басқарады. Бұл Азиядағы ең үлкен полигондардың бірі болып табылады, оның құрылысына 100 миллион доллар бөлінді. Синфенде жұмыс істейтін өрт сөндіру зауыты күніне 2 мың тоннаға жуық қоқысты өңдеп, биогаз бен электр қуатын өндіреді. “Veolia” алынған энергияның жартысын алады, ал екінші жартысы қаланың қажеттіліктеріне жұмсалады. Оны полигонның уақытша пайдаланушысы бола отырып, француздар (Veolia компаниясы) салған. 2014 жылға қарай алып қала 15 мың тонна қоқыс шығара бастады.
Үндістан жылына шамамен 60 миллион тонна қалдық шығарады. Оның 2,7 миллион тоннасы Мумбайда. Деонар қоқыс полигоны - бұл елдегі ең көне, күн сайын 8000 тонна қоқысты қайта өңдейді. Қазір қоқыс таулары 30 метрге жетіп, сол жерде жиналған метан 2016 жылдың басында ауқымды өртке себеп болды. Нью-Дели тұрғындары күн сайын шамамен 9 мың тонна қоқыс шығарады. Барлық қалдықтар жалпы алаңы 128 гектарды құрайтын Нарела Бавана, Бхалсва, Охла және Газипур полигондарына жеткізіледі. Нарела Баванадан басқа барлық полигондар өте ескі және ұзақ уақыт бойы өз мақсаттарын орындамаған, дегенмен олар жұмысын жалғастыруда. Олардағы қоқыс тауларының биіктігі шамамен 40 м құрайды. 2013 жылы қосымша қоқыс полигонын орналастыру үшін қала шетінде 74 гектар жер бөлінді. Үндістанда метанның 20% -ы қоқыстардан алынады. Сарапшылардың пікірінше, егер Дели барлық қалдықтарды қайта өңдей алса, ол шамамен 25 мегаватт электр қуатын өндірер еді.
Күн шуақты Калифорниядағы Пуэнте-Хиллз полигоны бүгінде үлкен Тынық мұхиты полигоны рейтингінің көшбасшысы болып табылады. Күніне 1600-ге жуық жүк көлігі полигонға 10 000 тоннадан астам қалдық пен қоқыс әкелді. Полигонның ең биік шыңы – 150 метр, ал жалпы ауданы 700 акр. Салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, Канададағы ең үлкен полигон бар-жоғы 240 акр. 1957 жылы ашылған Пуэнте Хиллс полигоны 56 жыл жұмыс істегеннен кейін, 2013 жылдың 31 қазанында жабылды.
Қалдықтарды көму орындары жақын жерде тұратын тұрғындарға қауіп төндіреді. Мұндай адамдарда созылмалы аурулар, онкология жиі дамиды. Қалалық полигондардың тағы бір қауіптілігі әртүрлі патогендік бактериялардың тасымалдаушысы болады.
Полигондардың теріс әсері негізінен жергілікті сипатта болады. Бірақ экологтардың пікірінше, барлық полигондар атмосфералық процестерге әсер ететін заттардың көзі болып табылады. Әдетте, қалдықтар тасталатын аумақ үнемі топырақ қабатымен жабылады. Бұл зиянды заттардың топырақтың терең қабаттарына және жер асты суларына түсу қаупін жояды.
Қалдықтар полигоны-кез-келген тірі организм үшін қолайсыз процестер жүретін орын. Әлемдегі полигондар саны халық санының өсуіне және тұтынылатын тауарлардың өсуіне байланысты көбейіп отырады. Көптеген аймақтарда жағдай өте маңызды және экологиялық апатқа жақын.
Гүлдана Ермекқызы
