Нашақорлық — бұл психоактивті заттарды, әсіресе есірткілерді тұрақты және жүйелі түрде қолдану нәтижесінде адамның психологиялық және физикалық тұрғыдан тәуелді болып қалуы. Бұл проблема тек жеке тұлғаға ғана емес, бүкіл қоғамға үлкен залал келтіреді, себебі ол денсаулыққа, отбасы мен әлеуметтік қарым-қатынастарға теріс әсер етеді. Нашақорлықпен күресу көптеген мемлекеттерде өзекті мәселеге айналған және бұл процесс көптеген кезеңдерден тұрады. Нашақорлықтың емделуі кешенді тәсілді талап етеді, онда медициналық және психологиялық әдістер, әлеуметтік қолдау мен реабилитацияның маңызды рөлі бар.
Нашақорлықтың әсері мен статистикасы
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) нашақорлықты бүкіл әлемдегі қоғамдық денсаулыққа зиян келтіретін басты проблемалардың бірі ретінде анықтайды. Әлемде есірткіге тәуелді 35 миллионға жуық адам бар, олардың көбісі жас адамдар. 2020 жылғы зерттеулер бойынша, Қазақстанда 200 мыңға жуық нашақор тіркелген. Сонымен қатар, нашақорлықпен күресуге бағытталған психологиялық және медициналық көмектің қолжетімділігі әлі де шектеулі, бұл жағдайдың қиындауына әкеледі.
Нашақорлықтың емделу жолдары
Нашақорлықты емдеудің тиімді жолдары әртүрлі медициналық, психологиялық және әлеуметтік әдістерді қолдануды талап етеді. Бұл әдістерді қолданудың мақсаты — есірткіге тәуелділікті жою, тәуелділікке қарсы күресті жүргізу және науқастың қоғамға қайта оралуына мүмкіндік жасау.
Дәрілік емдеу әдістері
Нашақорлықты емдеуде дәрі-дәрмектер мен медициналық терапия маңызды рөл атқарады. Дәрілік емдеу екі негізгі кезеңде жүргізіледі: детоксикация және реабилитация.
- Детоксикация — бұл нашақорлықтың алғашқы кезеңі, онда пациенттің ағзасынан есірткінің зиянды әсерлерін жою үшін арнайы дәрілер мен терапевтік шаралар қолданылады. Бұл процесс әдетте аурухана жағдайында өтеді, себебі адамның ағзасы дәрі-дәрмектерден таза болуы керек.
- Реабилитация — детоксикациядан кейінгі кезеңде, пациенттің психологиялық тәуелділігіне қарсы күресу үшін арнайы терапиялар жүргізіледі. Реабилитация кезінде науқасқа психотерапия, когнитивті мінез-құлық терапиясы, дәрі-дәрмектер көмегімен қолдау көрсетіледі. Сондай-ақ, пациентті қайталанған қолданудан қорғау үшін түрлі препараттар тағайындалуы мүмкін.
Психотерапиялық емдеу
Нашақорлықпен күресудің тағы бір маңызды бағыты — психотерапия. Бұл әдіс науқастың психологиялық тәуелділігін жоюға бағытталған. Психотерапиялық әдістердің арасында ең тиімділері:
- Когнитивті-мінез-құлық терапиясы (КМТ) — нашақорлыққа әкелетін мінез-құлық пен ойлау үлгілерін өзгертуге арналған әдіс. Бұл әдіс пациентке теріс ойлар мен эмоцияларды өзгертіп, есірткіні қолдануға деген қажеттілікті болдырмауға көмектеседі. КМТ нашақорлықты емдеуде кеңінен қолданылатын тиімді тәсілдердің бірі.
- Мотивациялық сұхбат жүргізу — бұл әдіс науқастың өз тәуелділігін мойындауға және оны жеңуге деген ішкі мотивациясын арттыруға бағытталған. Бұл терапия адамның өзгеруге деген талпынысын күшейтеді.
- Группалық терапия — науқастар топпен жұмыс істеп, өз тәжірибелерімен бөлісіп, бір-біріне қолдау көрсетеді. Бұл әдіс әлеуметтік дағдыларды дамытуға және өзін-өзі бақылау қабілеттерін күшейтуге көмектеседі.
Реабилитация және әлеуметтік қолдау
Нашақорлықты емдеудің ең маңызды кезеңдерінің бірі — реабилитация. Бұл кезеңде пациенттің есірткіге тәуелділіктен кейінгі өмірге оралуы және қоғамға толық интеграциялануы маңызды. Реабилитация бағдарламалары:
- Ұзақ мерзімді реабилитациялық орталықтар — бұл орталықтарда пациенттер әдетте 6 айдан бір жылға дейін уақыт өткізеді. Орталықта психологиялық қолдау, арнайы тренингтер, жұмысқа қайта даярлау және әлеуметтік дағдыларды дамыту курстары жүргізіледі.
- Қысқа мерзімді реабилитация — бұл әдіс стационарлық емес жағдайда жүргізіледі. Пациенттер күндізгі стационарларда немесе амбулаторлық қызметтерде көмек алады.
- Отбасылық терапия — нашақорлықпен күресу үшін отбасы мүшелерінің де қатысуы маңызды. Отбасылық терапия барысында барлық жанұя мүшелеріне қолдау көрсетіліп, олар тәуелділікке қарсы күреске тартылып, бірлесе жұмыс істейді.
Алкоголь мен есірткіге тәуелділікті болдырмау және профилактика
Нашақорлықтың алдын алу үшін білім беру және ақпараттандыру жұмыстарын жүргізу маңызды. Мектептер мен университеттерде нашақорлықтың алдын алу бағдарламаларын енгізу, жастар арасында ақпараттандыру және профилактикалық іс-шараларды ұйымдастыру арқылы нашақорлықтың таралуын азайтуға болады.
Шетелдік тәжірибелер
- Нидерланд: Нидерландта нашақорлықпен күресудің кешенді тәсілі қолданылады. Елде нашақорлыққа тәуелді адамдар үшін метадонмен алмастыру терапиясы қолданылады. Бұл әдіс нашақорлардың ағзасын қажетті есірткімен қамтамасыз ете отырып, оларды ауыр жанама әсерлерден қорғайды. Сонымен қатар, нашақорларды әлеуметтік тұрғыда қолдау үшін арнайы бағдарламалар бар.
- Швейцария: Швейцарияда есірткіге тәуелділікті емдеудің басты әдісі — есірткіге тәуелділерге инъекция үшін қауіпсіз орындар беру. Бұл әдіс тәуелділікті жеңу үшін жауапты түрде қарауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мемлекет есірткіге тәуелділерге жұмыс табуға, кәсіби біліктілігін арттыруға және әлеуметтік қолдау көрсетуге арнайы бағдарламалар ұсынады.
- АҚШ: АҚШ-та тәуелділікті емдеудің көптеген тәсілдері бар, оның ішінде когнитивті мінез-құлық терапиясы мен мотивациялық сұхбат жүргізу әдістері кеңінен қолданылады. Сондай-ақ, құмар ойындарға немесе есірткіге тәуелділер үшін арнайы реабилитациялық орталықтар мен клиникалар бар.
Нашақорлықтың емделу жолдары күрделі әрі көпжақты процесс болып табылады. Бұл процесс дәрі-дәрмек терапиясы, психотерапия, әлеуметтік қолдау және реабилитацияны қамтиды. Әлемдегі көптеген елдерде нашақорлықпен күресудің тиімді жолдарын іздеу мен тәжірибе жинақталды. Қазақстанда да осы бағытта жұмыс істеп жатқан ұйымдар мен мамандар көп. Дегенмен, нашақорлықтың алдын алу және емдеу үшін кешенді, әлеуметтік, медициналық және психологиялық шаралардың дұрыс үйлестірілуі қажет.
