V Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndary elordamyzdyń tórinde dúrkirep ótti. “Mundaı is-shara kerek pe edi? Sonshama qarajat shyǵyndaýdyń qajeti bar ma?” degendeı sózder de qosa tarady. Al endi bul jobanyń mańyzdylyǵy týraly az-kem bolsa da óz pikirimdi jazýdy jón kórdim.
1. Rýhy myqty ult - jasampaz ult
Bul is-shara eń áýeli ulttyń rýhyn bir kóterip tastady. Dańǵoılyq, maqtanshaqtyq deseńiz de óz erkińiz. Ádette óz-ózine senbegen adam eshqandaı jetistikke jete almaıdy. Týra sol sııaqty rýhy pás ult ta jasampazdyq deńgeıge kóterile almaıdy.
Ótken qatelikter men aqtańdaqtardan sabaq alamyz. Al tarıhtaǵy jetistikter ult retindegi óz-ózimizge degen senimdiligimizdi arttyrady.
Osynaý Kóshpendiler oıyndarynda elimiz ótken tarıhqa saıahat jasap, ejelgi kóshpendiler órkenıetin kózben kórgendeı keremet áserge bólendi. Óshkeni qaıta jańǵyryp, ólgeni qaıta tirilgendeı qazaq eli bir rýhtandy. Boıyndaǵy ulttyq kody oıanyp, ózderiniń naǵyz túp-tamyryn tapqandaı boldy.
2. Tarıhı tanym arqyly otanshyldyq sezimin oıatý
Biz tól tarıhymyz ben mádenıetimizdi, baıyry ónerimiz men ulttyq sportymyzdy kózben kórgen saıyn boıymyzdaǵıa otanshyldyq sezim oıana túsedi. Ata-babamyzdyń ulanǵaıyr jerdi bilektiń kúshimen, naızanyń ushymen ǵana emes, aqyl-parasaty men rýhanı qundylyqtarynyń arqasynda saqtap qalǵanyn túısinip, túsinemiz.
Dúnıejúzilik kóshpendiler oıynynda árbir aımaq kıiz úıler tigip, aımaqtaryndaǵy eń qundy jádigerlerdi ózderimen birge bas qalaǵa ala kelipti. Abaı oblysynan jetken Abaıdyń Áıgerimge syılaǵan er-toqymy kópshilik áli kúnge talqylap júr. Ulttyq taǵamdar men kıimder, kıiz úıdiń árbir bólshegi, án men kúı óneri, “Qara jorǵa”, “Qamajaı” tárizdi bı óneri bir apta boıy Astananyń tórinen oryn aldy.
3. Jat aǵymdarǵa qarsy ımmýnıtet qalyptastyrý
Bul aýqymdy is-sharanyń taǵy bir kózge kórinbeıtin tereń máni bar. Ol jat dinı radıkaldyq aǵymdarǵa qarsy ulttyq ımmýnıtetti oıatý. Ásire dinshilderdiń qazaq mádenıntine oqtyn-oqtyn shabýyl jasap, olardyń shamalary jetse, bizdi túp-tamyrymyzdan, tól bolmysymyzdan qoparyp tastaýǵa umtylyp júrgeni barshaǵa aıan. Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndary baı tarıhymyzdy, asyl muramyzdy jarqyratyp aıdaı álemge kórsetti. Sonyń arqasynda, umyt qalǵan kóshpendiler dúnıetanymy, etnografııalyq elementter sanamyzda qaıta jańǵyrdy. Eger de ulttyq bolmysymyzdy joǵaltpasaq, jat dinı aǵymdar bizdiń esigimizden de syǵalaı almaıtyn bolady.
4. Qyz-kelinshekter teńdigi
Biz saqtarda Tumar, Zarınadaı el basqarǵan áıel bıleýshilerdiń bolǵanyn jaqsy bilemiz. Al Shyńǵys hannyń shóberesi, Úgedeı hannyń nemeresi, Haıdý hannyń qyzy Aıjaryq (Hýtýlýn) týraly kóbimiz habarsyzbyz. Ol týraly keremet ańyzdy saıahatshy Marko Polo da jazady. Aıjaryq ákesi Haıdýmen birge joryqqa da attanyp, saıatqa da shyqqan eken. II Dúnıejúzilik soǵysta Orta Azııa men Ortalyq Azııadan tek Qazaqstannan ǵana batyr qyzdardyń shyǵýy tegin emes. Kúni keshegi Kóshpendiler oıyndarynda Álııa men Mánshúktiń erjúrek sińlileri attyń qulaǵynda oınap, sadaq atyp keremet óner kórsetti. Muny kórgen sheteldikter “Biz Qazaqstandy áıelder quqyǵy shektelgen el dep oılaýshy edik. Qazaq qyzdarynyń qarý asynyp alyp erlermen birdeı at ústinde óner kórsetkeni, tumshalanbaı ulttyq kıim kıip júrgeni qandaı jarasymdy” dep tań-tamasha bolyp tamsanyp jatty. Rasynda, “stan” degen jalǵaýy bar memleketterdiń basym bóliginde áıelder qaýymyna degen kózqaras kóńil kónshitpeıdi. Osyndaıda “Shirkin-aı, “Qazaq eli”, “Qazaq Respýblıkasy”, “Qazaqııa” dep atalsaq qoı” dep qııalǵa beriletinimiz de bar. Kim bilsin, ol kún de týar.
5. Ulttyq týrızmge qosylǵan eleýli úles
Ataýly shara týraly sheteldik qonaqtardyń qazaq mádenıeti men tarıhyna arnalǵan vıdeo reportajdary, blogtary áli de jarııalanýda. Zor qyzyǵýshylyqpen, sondaı bir jyly júrekpen ázirlengen erli-zaıypty eýropalyq blogerlerdiń vıdeo reportajyn eki-úsh qaıtara kórip shyqtym. Ot qoı endi, ot!!! Áleýmettik jeliden is-sharanyń shyǵyny kóp, tabysy az bolypty degen syndardy da oqyp qaldym. Negizi osy tektes sharany shaǵyn deńgeıde bolsa da jyl saıyn ótkizý kerek! Sonda ǵana ol qarjylyq tabys ákele bastaıdy. Álemde adam sany kún sanap artýda. Ulttyq týrızm salasyn durys jolǵa qoıa bilsek, ol adamdardyń bári de - tutynýshylar.
Al rýhanı-mádenı qundylyq, elimizdiń ımmıdji turǵysynan alsaq, is-shara óz-ózin áldeqaıda aqtap shyqty. Tipti bul turǵydan alǵanda tabysqa shyqtyq dep aıtsaq ta jarasady. Asta-tók qarajat jumsalatyn shara az emes qoı, biraq dál mundaı aýqymdy rýhanı is-sharanyń qashan sońǵy ret ótkeni esimizde joq. Bálkim, ótpegen de shyǵar.
Basqa-basqa, ǵylym men bilimnen, ulttyq qundylyqtardan qarajat aıamaýymyz kerek. Bilim men ulttyq qundylyqtar - qustyń qos qanatyndaı qatar júrýi tıis. Sonda jas tolqyn naǵyz tulǵa bolyp qalyptasady.
Al ulttyq týrızm salasyna ájepteýir irgetas qalanǵandaı. Endi toqtatpaı jylma-jyl osy súrleýdi keńitip, damyta berýimiz qajet.
Túıin:
Toı bolǵan soń aratura tóbeles te bolady. Keıbir toı sol tóbelesimen este qalady emes pe? Qazaq pen qyrǵyz arasynda týyndaǵan daýdy aıtpaǵanda Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndary joǵary deńgeıde ótti. Ashylý saltanaty el aýzynda ańyzdaı tarady. Dımashtyń ashylý saltanatyna qatysyp, sońynan eki kún qatarynan konert berýi de óte sátti oılastyrylǵan. Respekt!
V Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndarynyń el júregi - Astanada ótkeni úlken jetistik boldy. Abryraıymyzdy asqaqtatyp, mereıimizdi ústem etti. Mundaı rýhanı-mádenı is-sharalar kesheni basqa jerde emes, dál Elordada uıymdastyrylǵany - bıliktiń ulttyq qundylyqtarǵa degen oń kózqarasyn aıǵaqtaıdy. Dál osyndaı ıgilikti iste keri tartpaı, kerisinshe judyryqtaı jumylyp, aýyzbirshilik tanyta bilsek - naǵyz azamattyq ustanym sol bolmaqshy.
Arman Serikuly,
“Adyrna” ulttyq portalynyń jetekshisi
