V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى ەلوردامىزدىڭ تورىندە دۇركىرەپ ءوتتى. “مۇنداي ءىس-شارا كەرەك پە ەدى؟ سونشاما قاراجات شىعىنداۋدىڭ قاجەتى بار ما؟” دەگەندەي سوزدەر دە قوسا تارادى. ال ەندى بۇل جوبانىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى از-كەم بولسا دا ءوز پىكىرىمدى جازۋدى ءجون كوردىم.
1. رۋحى مىقتى ۇلت - جاسامپاز ۇلت
بۇل ءىس-شارا ەڭ اۋەلى ۇلتتىڭ رۋحىن ءبىر كوتەرىپ تاستادى. داڭعويلىق، ماقتانشاقتىق دەسەڭىز دە ءوز ەركىڭىز. ادەتتە ءوز-وزىنە سەنبەگەن ادام ەشقانداي جەتىستىككە جەتە المايدى. تۋرا سول سياقتى رۋحى ءپاس ۇلت تا جاسامپازدىق دەڭگەيگە كوتەرىلە المايدى.
وتكەن قاتەلىكتەر مەن اقتاڭداقتاردان ساباق الامىز. ال تاريحتاعى جەتىستىكتەر ۇلت رەتىندەگى ءوز-وزىمىزگە دەگەن سەنىمدىلىگىمىزدى ارتتىرادى.
وسىناۋ كوشپەندىلەر ويىندارىندا ەلىمىز وتكەن تاريحقا ساياحات جاساپ، ەجەلگى كوشپەندىلەر وركەنيەتىن كوزبەن كورگەندەي كەرەمەت اسەرگە بولەندى. وشكەنى قايتا جاڭعىرىپ، ولگەنى قايتا تىرىلگەندەي قازاق ەلى ءبىر رۋحتاندى. بويىنداعى ۇلتتىق كودى ويانىپ، وزدەرىنىڭ ناعىز ءتۇپ-تامىرىن تاپقانداي بولدى.
2. تاريحي تانىم ارقىلى وتانشىلدىق سەزىمىن وياتۋ
ءبىز ءتول تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى، بايىرى ونەرىمىز مەن ۇلتتىق سپورتىمىزدى كوزبەن كورگەن سايىن بويىمىزداعيا وتانشىلدىق سەزىم ويانا تۇسەدى. اتا-بابامىزدىڭ ۇلانعايىر جەردى بىلەكتىڭ كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن عانا ەمەس، اقىل-پاراساتى مەن رۋحاني قۇندىلىقتارىنىڭ ارقاسىندا ساقتاپ قالعانىن ءتۇيسىنىپ، تۇسىنەمىز.
دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىندا ءاربىر ايماق كيىز ۇيلەر تىگىپ، ايماقتارىنداعى ەڭ قۇندى جادىگەرلەردى وزدەرىمەن بىرگە باس قالاعا الا كەلىپتى. اباي وبلىسىنان جەتكەن ابايدىڭ ايگەرىمگە سىيلاعان ەر-توقىمى كوپشىلىك ءالى كۇنگە تالقىلاپ ءجۇر. ۇلتتىق تاعامدار مەن كيىمدەر، كيىز ءۇيدىڭ ءاربىر بولشەگى، ءان مەن كۇي ونەرى، “قارا جورعا”، “قاماجاي” ءتارىزدى بي ونەرى ءبىر اپتا بويى استانانىڭ تورىنەن ورىن الدى.
3. جات اعىمدارعا قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ
بۇل اۋقىمدى ءىس-شارانىڭ تاعى ءبىر كوزگە كورىنبەيتىن تەرەڭ ءمانى بار. ول جات ءدىني راديكالدىق اعىمدارعا قارسى ۇلتتىق يممۋنيتەتتى وياتۋ. اسىرە دىنشىلدەردىڭ قازاق مادەنينتىنە وقتىن-وقتىن شابۋىل جاساپ، ولاردىڭ شامالارى جەتسە، ءبىزدى ءتۇپ-تامىرىمىزدان، ءتول بولمىسىمىزدان قوپارىپ تاستاۋعا ۇمتىلىپ جۇرگەنى بارشاعا ايان. دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى باي تاريحىمىزدى، اسىل مۇرامىزدى جارقىراتىپ ايداي الەمگە كورسەتتى. سونىڭ ارقاسىندا، ۇمىت قالعان كوشپەندىلەر دۇنيەتانىمى، ەتنوگرافيالىق ەلەمەنتتەر سانامىزدا قايتا جاڭعىردى. ەگەر دە ۇلتتىق بولمىسىمىزدى جوعالتپاساق، جات ءدىني اعىمدار ءبىزدىڭ ەسىگىمىزدەن دە سىعالاي المايتىن بولادى.
4. قىز-كەلىنشەكتەر تەڭدىگى
ءبىز ساقتاردا تۇمار، زاريناداي ەل باسقارعان ايەل بيلەۋشىلەردىڭ بولعانىن جاقسى بىلەمىز. ال شىڭعىس حاننىڭ شوبەرەسى، ۇگەدەي حاننىڭ نەمەرەسى، حايدۋ حاننىڭ قىزى ايجارىق (حۋتۋلۋن) تۋرالى كوبىمىز حابارسىزبىز. ول تۋرالى كەرەمەت اڭىزدى ساياحاتشى ماركو پولو دا جازادى. ايجارىق اكەسى حايدۋمەن بىرگە جورىققا دا اتتانىپ، ساياتقا دا شىققان ەكەن. II دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا ورتا ازيا مەن ورتالىق ازيادان تەك قازاقستاننان عانا باتىر قىزداردىڭ شىعۋى تەگىن ەمەس. كۇنى كەشەگى كوشپەندىلەر ويىندارىندا ءاليا مەن مانشۇكتىڭ ەرجۇرەك سىڭلىلەرى اتتىڭ قۇلاعىندا ويناپ، ساداق اتىپ كەرەمەت ونەر كورسەتتى. مۇنى كورگەن شەتەلدىكتەر ء“بىز قازاقستاندى ايەلدەر قۇقىعى شەكتەلگەن ەل دەپ ويلاۋشى ەدىك. قازاق قىزدارىنىڭ قارۋ اسىنىپ الىپ ەرلەرمەن بىردەي ات ۇستىندە ونەر كورسەتكەنى، تۇمشالانباي ۇلتتىق كيىم كيىپ جۇرگەنى قانداي جاراسىمدى” دەپ تاڭ-تاماشا بولىپ تامسانىپ جاتتى. راسىندا، “ستان” دەگەن جالعاۋى بار مەملەكەتتەردىڭ باسىم بولىگىندە ايەلدەر قاۋىمىنا دەگەن كوزقاراس كوڭىل كونشىتپەيدى. وسىندايدا “شىركىن-اي، “قازاق ەلى”، “قازاق رەسپۋبليكاسى”، “قازاقيا” دەپ اتالساق قوي” دەپ قيالعا بەرىلەتىنىمىز دە بار. كىم ءبىلسىن، ول كۇن دە تۋار.
5. ۇلتتىق تۋريزمگە قوسىلعان ەلەۋلى ۇلەس
اتاۋلى شارا تۋرالى شەتەلدىك قوناقتاردىڭ قازاق مادەنيەتى مەن تاريحىنا ارنالعان ۆيدەو رەپورتاجدارى، بلوگتارى ءالى دە جاريالانۋدا. زور قىزىعۋشىلىقپەن، سونداي ءبىر جىلى جۇرەكپەن ازىرلەنگەن ەرلى-زايىپتى ەۋروپالىق بلوگەرلەردىڭ ۆيدەو رەپورتاجىن ەكى-ءۇش قايتارا كورىپ شىقتىم. وت قوي ەندى، وت!!! الەۋمەتتىك جەلىدەن ءىس-شارانىڭ شىعىنى كوپ، تابىسى از بولىپتى دەگەن سىنداردى دا وقىپ قالدىم. نەگىزى وسى تەكتەس شارانى شاعىن دەڭگەيدە بولسا دا جىل سايىن وتكىزۋ كەرەك! سوندا عانا ول قارجىلىق تابىس اكەلە باستايدى. الەمدە ادام سانى كۇن ساناپ ارتۋدا. ۇلتتىق تۋريزم سالاسىن دۇرىس جولعا قويا بىلسەك، ول ادامداردىڭ ءبارى دە - تۇتىنۋشىلار.
ال رۋحاني-مادەني قۇندىلىق، ەلىمىزدىڭ ءيمميدجى تۇرعىسىنان الساق، ءىس-شارا ءوز-ءوزىن الدەقايدا اقتاپ شىقتى. ءتىپتى بۇل تۇرعىدان العاندا تابىسقا شىقتىق دەپ ايتساق تا جاراسادى. استا-توك قاراجات جۇمسالاتىن شارا از ەمەس قوي، بىراق ءدال مۇنداي اۋقىمدى رۋحاني ءىس-شارانىڭ قاشان سوڭعى رەت وتكەنى ەسىمىزدە جوق. بالكىم، وتپەگەن دە شىعار.
باسقا-باسقا، عىلىم مەن بىلىمنەن، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان قاراجات اياماۋىمىز كەرەك. ءبىلىم مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتار - قۇستىڭ قوس قاناتىنداي قاتار ءجۇرۋى ءتيىس. سوندا جاس تولقىن ناعىز تۇلعا بولىپ قالىپتاسادى.
ال ۇلتتىق تۋريزم سالاسىنا اجەپتەۋىر ىرگەتاس قالانعانداي. ەندى توقتاتپاي جىلما-جىل وسى سۇرلەۋدى كەڭىتىپ، دامىتا بەرۋىمىز قاجەت.
ءتۇيىن:
توي بولعان سوڭ اراتۇرا توبەلەس تە بولادى. كەيبىر توي سول توبەلەسىمەن ەستە قالادى ەمەس پە؟ قازاق پەن قىرعىز اراسىندا تۋىنداعان داۋدى ايتپاعاندا دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. اشىلۋ سالتاناتى ەل اۋزىندا اڭىزداي تارادى. ديماشتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسىپ، سوڭىنان ەكى كۇن قاتارىنان كونتسەرت بەرۋى دە وتە ءساتتى ويلاستىرىلعان. رەسپەكت!
V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىنىڭ ەل جۇرەگى - استانادا وتكەنى ۇلكەن جەتىستىك بولدى. ابرىرايىمىزدى اسقاقتاتىپ، مەرەيىمىزدى ۇستەم ەتتى. مۇنداي رۋحاني-مادەني ءىس-شارالار كەشەنى باسقا جەردە ەمەس، ءدال ەلوردادا ۇيىمداستىرىلعانى - بيلىكتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن وڭ كوزقاراسىن ايعاقتايدى. ءدال وسىنداي يگىلىكتى ىستە كەرى تارتپاي، كەرىسىنشە جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، اۋىزبىرشىلىك تانىتا بىلسەك - ناعىز ازاماتتىق ۇستانىم سول بولماقشى.
ارمان سەرىكۇلى،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنىڭ جەتەكشىسى
