30 مامىردا الماتى قالاسى اكىمدىگى جانە الماتى قالاسى اكىمدىگىنە قاراستى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن الماتى قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنا قاراستى «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىندا» ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ارنالعان «كەز بولعان سوڭ كەر زامان» اتتى (قويۋشى-رەجيسسەر – جۇلدىزبەك جۇمانباي، قۇراستىرۋشى اۆتور – ارداق بەركىمباي) مۋزىكالىق قويىلىم-كونتسەرت ءوتتى. بۇل قازاق تەاترىنىڭ تاريحىندا ءسوز بولماعان تىڭ جاڭالىق بولدى. قازاق تەاترىنىڭ شىعارماشىلىق كەلبەتىن، باعىت-باعدارىن ودان ءارى ايقىنداي ءتۇسىپ، تەاتر رەپەرتۋارىن قالىپتاستىرۋ جولىندا جاڭا ىزدەنىستەرگە تيەك بولاتىنى ءسوزسىز.
قويىلىم-كونتسەرتتە ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ۇكىلى ىبىراي، ءيمانجۇسىپ قۇتپانۇلى، تۇرماعامبەت ىزتىلەۋۇلى، قاپەز بايعابىلۇلى، سۇلۋباي، امانعالي سىندى ونەر تۇلعالارى جانە شاكەرىم قۇدايبەردىۇلى، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى، جۇسىپبەك ايماۋىتۇلى، ماعجان جۇماباي، ساكەن سەيفۋللين سياقتى ۇلتتىق ساياسي-مادەني ەليتانىڭ اندەرى ايتىلىپ، رۋحتى مۇرالارى ناسيحاتتالىپ، ساحنالاندى. كەش قوناقتارى قاتارىنان «الاش» قايراتكەرلەرىنىڭ ۇرپاقتارى بوي كورسەتتى.
«الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى» كمكق-ءنىڭ ديرەكتورى، مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى، ايتىسكەر اقىن رينات زايتوۆ «كەڭەس ۇكىمەتى تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان حح عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىنداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن، سونىمەن قاتار سول كەزدەگى ۇلتىمىزدىڭ ىنتىماققا كەلە الماۋى حالقىمىز ءۇشىن اۋىر سوققى بولدى»، – دەيدى.
قويىلىم-كونتسەرت كوكباي جاناتايۇلىنىڭ سوزىنە جازىلعان الاش ورداشىلار گيمنىمەن اياقتالدى:
قازاعىم قاقتىقپا، قامالما،
ەل بولار قامىڭدى امالدا.
پارتيا، سۇرقيا، قىم-قيعىش،
پەيلى ارام، كوپ نادان، سەندە دە.
جاتقا جەم، باي ەدىڭ، كەڭ ەدىڭ،
قولىڭدا بيلىك جوق ەل ەدىڭ.
قانى جات، ءدىنى جات، جات ەلدەن،
تاياقتى جەپ ەدىڭ، جەپ ەدىڭ.
قازاعىم ءبىرىڭدى ءبىرىڭ دوس،
كورمەسەڭ بۇل ءىستىڭ ءبارى بوس.
دەدى اباي، بۇل قالاي، شۋلاماي،
باسىڭ قوس، باسىڭ قوس، باسىڭ قوس.
قويىلىم-كونتسەرتتە ورىندالعان شىعارمالار تومەندەگىدەي:
1) ۇكىلى ىبىراي: «قالدىرعان»
ۇكىلى ىبىرايدىڭ ەڭ سۇبەلى ءارى كوپ نۇسقالى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى – «قالدىرعان». ا.زاتاەۆيچ «قالدىرعاننىڭ» I-ءتۇرىن ءابدىراحمان بەگىشوۆتەن، II-ءتۇرىن احمەت مالدىباەۆتان، IV-ءتۇرىن ءسابيت مۇقانوۆتان جازىپ العان (ەرلان تولەۋتاي، ۇكىلى ىبىراي).
2) قاپەز بايعابىلۇلى: «قاپەزدىڭ قوشتاسۋى»
بۇل ءاندى قاپەز 1937 جىلى ايدالىپ بارا جاتقاندا شىعارعان. قاپەزبەن بىرگە 300-گە جۋىق ادام كەگەننەن قىرعىزسايعا، ودان الماتىعا ايدالادى («انا ءتىلى» ۇلت گازەتى).
3) امانعالي كەنجەاحمەتۇلى: «امانعالي»
ونىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، سىر-سيپاتى، اقىندىق ونەرى، سەرىلىك قاسيەتى، ءورشىل ازات بولمىسى جەرگىلىكتى شەندىلەرگە ءبارىبىر جاقپايتىن ەدى. 1928 جىلى قۋعىنشىلار تاعى دا امانعاليدىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، اقىرى ەسىل ەر وققا ۇشىپ، مەرت بولادى («انا ءتىلى» ۇلت گازەتى).
4) تۇرماعامبەت ىزتىلەۋۇلى: «تۇرماعامبەتتىڭ تولعاۋى»
باستاعان ءىسىن ءبىرجايلى قىلىپ، اكە الدىنداعى پەرزەنتتىك بورىشىن تولىق اقتاعان ابدىراۋىق، اكەدەن قالعان قولجازبا-قۇجاتتاردىڭ ساقتالىپ، ۇرپاق كادەسىنە جاراۋىن جەتى پەرزەنتىنىڭ ىشىنەن ۇلى وسەرگە اماناتتاعان (تۇرماعامبەت ىزتىلەۋۇلى شىعارمالارى).
5) سۇلۋباي ساپىۇلى: «سۇلۋباي»
سۇلۋباي ساپىۇلى – تۋمىسىنان اقىن، ءانشى، سەرى ادام. ونىڭ باقىتسىز، بەيمازا ءومىرى گوميندان بيلەۋشىلەرىمەن ارپالىستا وتكەن. گومينداندىقتار ەلدى گانسۋ، شانحايعا قۋعاندا التايدا كۇرەس باستاپ، ات ويناتىپ، قاتەرگە باس تىگىپ، ەرلىك تۋىن كوتەرگەن كەمەڭگەر ازامات (يليا جاقانوۆ، ۇزىلگەن ءان).
6) ابىكەن حاسەنوۆ: «قوڭىر كۇيى»
«اتىلعان ازاماتتارعا ارناپ ەدىم» – دەگەن ءسوزىن ەستىگەن ءجۇسىپ التايباەۆ: «ابەكە-اۋ، مىنانى ەشكىم ەستىمەسىن، وتتان امان قالعان ازاماتتارعا زيانى ءتيىپ جۇرەر»، – دەپ شوشىپ كەتەدى. ابىكەن دە وسىدان كەيىن «قايران، ازاماتتار-ايدى» تارتپاي كەتەدى. كەيىن 1958 جىلى ساكەن اقتالعان سوڭ عانا راديوعا جازۋعا تاۋەكەلگە بارادى. كۇيتاباققا دا كۇيدىڭ اتىن اتاماي «قوڭىر» دەپ جازدىرادى (ەگەمەن قازاقستان).
ەل ىرگەسى ءبۇتىن، حالقىمىزدا بىرلىك، جەرىمىزدە تىنىشتىق بولسىن!
قۋانىش جۇمابەكۇلى
PhD دوكتورى، «قازاقستاننىڭ 100 جاڭا ەسىمى» جوباسىنىڭ جەڭىمپازى،
"الاتاۋ" ءداستۇرلى ونەر تەاترى
