قازاق ەلى تۋرالى باسقالاردىڭ وي-پىكىرى قانداي؟
ي.ۆ.ستالين: قازاق وزدەرىنىڭ كىم ەكەنىن بىلسە، ماساتتانعاندىقتان ءولىپ كەتۋى مۇمكىن.
وعان قازاقتاردىڭ ميلليونداپ قىرىلىپ جاتقانىن ايتقان كەزدە شىنعىسحاننىڭ ۇرپاقتارىنان تەك قانا وسىلاي قۇتىلۋ كەرەك دەگەن ەكەن.
رەسەي سايااتكەرى، تاريحشى-جۋرناليست ماكسيم شەۆچەنكو: شىڭقۇز حاننىڭ مۇراسىن ەڭ جاقسى بىلەتىن قازاقتار. ەگەر قازاقتار شىنعىسحاننىڭ جولىن ۇستانسا، ەۆرازيا كەڭىستىگىندە ليدەر بولىپ، ەۆرازيا حالىقتارى دا، سونىڭ ىشىندە ورىستاردا قازاق حالقىنا قوسىلادى.
...قازاقتار – تۇركىلەردىڭ اتاسى. ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز تۇركىلەرگە بايلانىستى.
... قازاقستان سسرو-نىڭ بولشەگى ەمەس. قازاقستان ەجەلگى تۇركى جۇرتىنىڭ بىردەن-ءبىر مۇراگەرى بولىپ تابىلادى.
...ورىس حالقىنىڭ بوستاندىعى تۇركى جۇرتىنىڭ (قازاقتىڭ) وركەندەۋىنە بايلانىستى. سەبەبى، تۇركىلەر ورىستارعا قاراعاندا ەركىن حالىق. بىزگە بۇل ءوزىمىزدى تانۋعا كومەكتەسەدى.
9 تامىز 1944 جىلى بكپ(ب) (بۇكىلوداقتىق كوممۋنيستىك پارتيا) ورتالىق كوميتەتىنىڭ قاۋلىسىمەن وداق حالقىنا تۇركى تاريحىن وقۋعا تىيىم سالىندى. زەرتتەۋشىلەر قۋعىنعا ۇشىرادى.
شىنعىسحان مەملەكەتى مونگولعا، سكيفتەر يران-پارسىعا تەلىندى، ال قاعاناتتار جايلى ءۇن شىعارماۋدى بۇيىردى.
دانيلەۆسكي ي.ن. رەسەي تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى: مونعول-تاتار قولدان جاسالعان تەرمين. ح1ح عاسىردا ويلاپ تابىلعان. مونعول-تاتار دەپ جۇرگەندەرى قازاقتار (تۇرىكتەر).
لاتىشتىڭ (لاتۆيا) فيلولوگ عالىمى گالينا شۋكە ءوزىنىڭ «لاتىشتار تۇرىك بولعان با؟» دەگەن عىلىمي زەرتتەۋ كىتابىندا «لاتىش پەن ورىستار تۇرىكتەردەن شىققان", ياعني بۇل ەلدىڭ تىلدەرى كونە تۇرىك (قازاق م.ق.) تىلىنەن باستاۋ العانىن دالەلدەگەن.
...لاتىش حالقىنىڭ ءتۇپ تەگى تۇركىدەن تاراعان. ورىستىڭ قازىرگى قولدانىستاعى سوزدەرى لاتىش تىلىنەن، ال لاتىش ءتىلى تۇركى تىلىنەن قالىپتاسقان. («بىلي لي لاتىشي تيۋركامي؟» 2010 جىل).
7.10.2014 جىلى بەلورۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو «Euronews»-كە بەرگەن سۇحباتىندا رەسەيدىڭ قىرىمدى قوسىپ الۋىن لوگيكاعا سۇيەنىپ باعالار بولساق: «كوبىنىڭ ايتۋىنشا، قىرىم ۋكرايناعا دۇرىس بەرىلمەگەن، ول بۇرىن ورىس جەرى بولاتىن. بۇل جاعدايدى دۇرىس باعالاۋ ەمەس. ...كەلىڭىز وندا باتىي حان زامانىنا ورالايىق. ...قازاقستانعا ... رەسەيدىڭ بارلىق جەرىن قايتارۋ كەرەك»، - دەپ مالىمدەدى.
ۋكراينالىق عالىم تاتيانا كرۋپا: قازاقتار ءبىزدىڭ اتامىز. كيەۆتى سالعان سولار. حاركوۆ–قازاقتىڭ «قار كوپ» دەگەن سوزىنەن شىققان.
سين (قىتاي) جازۋشىسى، ساياساتكەر لۋ يۋن: جۇڭگولىقتارعا مەملەكەت قۇرىپ بەرگەن قازاقتار.
رەسەي ساياساتكەرى، لدپر پارتياسىنىڭ توراعاسى ۆ.جيرينوۆسكي: «ستالين وڭتۇستىكتەن، برەجنەۆ وڭتۇستىكتەن، حرۋششەۆ وڭتۇستىكتەن. وڭتۇستىكتەن ءبارى قورقادى. مەن ازيادانمىن. مەن شىڭعىس حانمىن» («جيرينوۆسكي: يا يز ازي، يا چينگيسحان!» پوليتيكا روسسيا – ۋكراينا بەينەكورىلىم: 27 قىرقۇيەك 2017 جىل). ول تەك قانا قازاقستاندا (الماتى) تۋىلعانىن ايتىپ ماقتانىپ تۇر. ال، بىزدە كەيبىرەۋلەر بۇكىل الەم مويىنداپ وتىرعان ءوزىنىڭ تىكەلەي اتاسىنان «ءۇي اينالىپ» قاشىپ ءجۇر.
رەسەي مادەنيەت ءمينيسترى ۆلاديمير مەدينسكي: رەسەي تاريحىندا ورىستىڭ قازاقتان قورىقپاعان كەزى بولعان ەمەس.
رەسەي عىلىم اكادەمياسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى دميتري پەتروۆ: ورىسقا رەسەي مەملەكەتتىگىن قۇرىپ بەرگەن قازاقتار.
روسسيسكي پوليتولوگ، جۋرناليست، ماكسيم شەۆچەنكو: ەسلي كومۋ ي سۋجدەنو سپاستي رۋسسكيح، تو ەتو بۋدۋت كازاحي.
ورىستاردى قۇتقارۋشى بولسا ول جالعىز قازاقتار.
رەسەي تاريىحشسى ۆ.بەلينسكي «موسكۆا وردىنسكايا». وردالىقتار قازاقتار، شىڭقۇز قاعان قازاق بۇكىل ەۆروپا ونى جاقسى بىلەدى.
«الەمدى جاۋلاعان ايگىلى قولباسشى شىڭعىسحان ول زاماندا موڭعول بولماعان، شىن مانىندە، شىڭعىس حان – تۇرك- قازاق. شىنعىز حان جورىققا شىققاندا تۇرىك تايپالارى ونى بىردەن مويىندادى. سوندىقتان ول قازاقستان جەرىندەگى كوشپەندىلەرمەن سوعىسقان جوق. جاقىن ارادا شىڭعىس حاننىڭ قازاقتان شىققانى رەسمي تۇردە مويىندالاتىن بولادى.
...ورىس تاريحشىلارى وزدەرى بىرنەشە عاسىر قازاقتارعا تاۋەلدى بولىپ، سالىق تولەگەندەرىن جاسىرۋ ءۇشىن قازاقتىڭ شىنايى تاريحىن اشىقتان-اشىق بۇرمالاعان. التىن وردانى قۇرعان شىڭقۇز حاننىڭ تەگى قازاق.
...بارلىق ۇلتتاردىڭ تەگى قازاققا بارىپ تىرەلەدى». (ۆ.بەلينسكي، تاريحشى «موسكۆا وردىنسكايا»). رەسەيدەگى ساناۋلى الەم مويىندايتىن تاريقشىلاردىڭ ءبىرى.
شىڭعىس حان كەرەي ەلىنىڭ تاعىنا وتىرعان سوڭ، تۇركىلەردىڭ باسىن ءبىر جەرگە قوسىپ، الىپ يمپەريا جاسادى.
ءوز اتى تەمىرشىڭ، سول زاماندا جانسانى ەكى ميلليونعا تاياعان كەرەي ەلىنىڭ كۇشىمەن تۇركىلەردىڭ باسىن قوسىپ قاعانات قۇردى. قاعاندىق اتاعىن، شىڭعىس قاعان اتادى. تۇرىك قاعاناتىن (يمپەريا) قۇردى.
شىڭعىس قاعان جانە ۇرپاقتارى قۇرعان يمپەريانىڭ جالپى اۋماعى جانە يمپەريانىڭ بۇگىنگى كۇنگى جالعاسى قازاقيا يمپەرياسى .
Akira Kazakhstan Facebook توپتارىنان الىندى.
