«يسلام» دەگەنىمىز نە؟
ءبىز بۇل شاعىن عانا ەڭبەكتى ءبىر عانا جاراتۋشىنىڭ جولىمەن جۇرگىسى كەلەتىن كىسىلەرگە ارناپ وتىرمىز. 3:64
ءبىز ءارتۇرلى ءدىن مەن سەنىمدەگى ادامداردى (سۇننيتەر، شيتتەر، حريستياندار، يۋدەيلەر، بۋدديستەر، يندۋيستەر، اگنوستيكتەر، اتەيستەر جانە باسقالاردى) ءبىر عانا جاراتۋشىعا نەگىزدەلگەن الەمدى تانىپ-بىلۋگە شاقىرامىز.
كوپشىلىگىمىزگە قورشاعان ورتا، ادام، ءومىر، ونىڭ ءمانى تۋرالى كوزقاراس، جالپى دۇنيەتانىمىمىز اتا-بابا، اكە-شەشەمىزدەن اۋىستى. ءدىن ماسەلەسىندە دە ءدال وسىلاي. بىراق ول كىسىلەر جاساعان، ۇستانعان، ۇيرەتكەننىڭ ءبارى بىردەي دۇرىس پا دەگەن ساۋال كەيدە سانامىزدىڭ ءبىر تۇكىرىندە باس كوتەرىپ قالاتىنى بار. الەمگە اتا-بابامىزدىڭ كوزىمەن قارايمىز، بىراق ول الەمگە بار نارسەنىڭ سىيا بەرمەيتىنىن سەزەمىز.
كەيبىرىڭىز «بۇل ءومىردىڭ ءمان-ماقساتى بار ما، مىناۋ الەم قايدا بارا جاتىر؟» دەگەن سۇراق توڭىرەگىندە ويلانعان بولارسىز. بىراق وسى ماسەلە تۋرالى تۇيگەنىن اشىق ايتىپ، ءومىرىن ءوزى تاپقان جاۋاپقا ساي وزگەرتۋگە بەل بايلاعاندار كەمدە-كەم.
قۇراندا يسلام تۋرالى جان-جاقتى جانە تولىقتاي ايتىلعان. قۇران اقيقات اتاۋلىنىڭ باستاۋى رەتىندە ابدەن كەمەلىنە جەتكەن كىتاپ. ونى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەشكىمنىڭ، اسىرەسە ءدىني تۇلعالاردىڭ كومەگى كەرەك ەمەس. وزدەرىن ءدىن ءىسىنىڭ بىلگىرى سانايتىن ءتاپسىرشى اۋليەلەر تۇسىندىرمە جاسايمىز دەپ كەرىسىنشە قۇراننىڭ، ونداعى سوزدەردىڭ ءمان-ماعىناسىن بۇزادى. ونداعى ماقساتتارى – وزدەرىن ءدىن ىسىندە اسا ماڭىزدى تۇلعا ەتىپ كورسەتۋ، وزدەرىنە قاجەتتىلىك تۋعىزۋ، قۇداي مەن ادام اراسىندا دەلدالدىق جاساۋ. ال تۋراسىن ايتاتىن بولساق، ولار وسىنداي ىستەرىمەن وزدەرىن اللاعا تەڭەپ وتىر.
سونىمەن، قۇراندى ءبىلۋ ءۇشىن ەشبىر ادەبيەتتىڭ كومەگى قاجەت ەمەس. قۇراندى قۇراننىڭ وزىنەن ارتىق ەش نارسە تۇسىندىرە المايدى. ويتكەنى، قۇراننىڭ ءوزى – ارنەنىڭ ءمانىن تۇسىندىرەتىن، كوزىمىزدى اشاتىن كىتاپ. پايعامبار داۋىرىندە دە سولاي بولعان، بۇگىن دە سونداي.مىنە قۇرانداعى اياتتار سونى مەڭزەيدى
6:114 ،6:19 ،7.52 ،4:105 ،16.89 ،5.48
مۇحاممەد پايعامباردىڭ ءرولى تۋرالى
مۇحاممەد پايعامباردىڭ داۋىرىنەن سوڭ ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ يسلام الەمىندە ءدىندى قولجاۋلىق قىلعان ءدىنپازدار شىعا باستادى. بىرتىندەپ ءدىن ۇستايتىن جۇرت ولاردى ءپىر تۇتاتىن بولدى. اقىرىندا ولار ءدىنباسى، ءدىن يەسى دارەجەسىنە جەتىپ الدى. مۇنداي ءدىن يەلەرى قازىر مۇسىلماندار ءومىر سۇرەتىن كەز كەلگەن ەلدە بار. ءدىن يەلەرىنىڭ نەمەسە ءدىنباسىلاردىڭ يسلامعا جاساعان ەڭ اۋىر قىلمىسى نە ەكەنىن بىلەمىز بە؟ ول – اراب-پارسى ءداستۇرى (سۇننەت-احل بەيت) مەن ناقىل سوزدەر جيناعىن (حاديس-احبار) قۇدايدىڭ كىتابىنا جانە قۇدايدىڭ ەلشىسىنە تەڭ قويۋ. بۇل قىلمىستىڭ زاردابى قانشالىقتى وراسان ەكەنىن سەزىنسەك قوي!
يسلامداعى ءدىنباسىلاردىڭ ايتۋىنشا، ادامدارعا قۇداي مەن ونىڭ ەلشىسىنە باعىنۋدى ءامىر ەتكەن قۇداي اراب-پارسى ءداستۇرى مەن مادينەتىمەن ءجۇرۋدى دە «ماقۇلداپتى». دىنگە يەلىك ەتىپ العاندار بۇعان سەنەدى جانە وزگە جۇرتتى دا سەندىرەدى. نەگىزگى دالەل ەتىپ ولار قۇرانداعى مىنا جولداردى كەلتىرەدى:
4:80 ەلشىگە باعىنعان قۇدايعا دا باعىنعان. ال ەگەر تەرىس كەتكەندەر بولسا، ءبىز سەنى ولاردى ساقتاۋشى ەدىپ جىبەرمەدىك.
ءدىنباسىلار مەن پىرلەردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداعى «باعىنۋ» – «پايعامباردىڭ سۇننەتى» («سۋنناتۋراسۋل») دەپ اتالاتىن نارسەگە مويىنسۇنۋ دەگەن ءسوز.
«پايعامباردىڭ سۇننەتىن» كوپشىلىگىمىز بىلەمىز. ونى «حاديس» جيناقتارىنان، «فيكح» تۋراسىنداعى كىتاپتاردان، «ءتاپسىر»-تۇسىندىرمەلەردەن جانە باسقا جازبالاردان كورە الامىز.
قالىپتاسقان اراب ءداستۇرى بويىنشا، «سۇننەت» – اللانىڭ ەلشىسىنەن قالعان ونەگە، ەندەشە ونى اينىتپاي قايتالاۋ قاجەت. بىراق ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى مۇحاممەد پايعامبار جايلى سول حيكايالاردىڭ قالاي پايدا بولعانىنا، راس-وتىرىكتىگىنە تەرەڭ وي جۇگىرتە بەرمەيدى. مىنا جاعدايعا نازار اۋدارايىقشى. پايعامبارىمىز ايتتى دەگەن سوزدەر، ول تۋرالى حيكايالار مۇحاممەد و دۇنيەلىك بولعاننان كەيىن شامامەن ءجۇز جىل وتكەن سوڭ جيناقتالا باستادى. قالاي؟ كىمدەردەن؟ پايعامباردىڭ كوزىن كورگەن ادامدارمەن سويلەسىپتى-ءمىس دەگەن ادامداردىڭ اۋزىنان. وسىنداي جولمەن تاعى جۇزدەگەن جىلدار بويى جينالۋمەن بولدى. اۋىزدان اۋىزعا تاراعان اڭىزدار اقىرى قاسيەتتى نارسەگە اينالدى.
«پايعامباردىڭ سۇننەتى» دەپ جۇرگەنىمىز نە؟ ول – ورتا عاسىرلارداعى ارابتاردىڭ تۇرمىستىق، گيگيەنالىق، ديەتالىق، رومانتيكالىق جانە باسقا دا تولىپ جاتقان ادەت-عۇرىپتارى. قالىپتاسىپ كەتكەن ءداستۇردىڭ ايتۋىنشا، «پايعامبار سۇننەتىنسىز» قۇراندى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. ياعني، قاسيەتتى كىتاپتى ءتۇسىنۋ ءۇشىن قوسىمشا – «قاسيەتتىرەك كىتاپتار» كەرەك-ءمىس.
الايدا، بۇل قاعيدا يسلامداعى قاراپايىم فاكتىگە قايشى كەلەدى. ولاي بولاتىنى – ەلشىنىڭ ومىرىندەگى نەگىزگى جايتتار قۇراننىڭ وزىندە ەگجەي-تەگجەي باياندالعان. ادامداردىڭ ەلشىگە قويعان ساۋالدارى، اللادان قۋات العان مۇحاممەدتىڭ ول سۇراقتارعا جاۋابى حاديستەردە، سۇننەتتە ەمەس، قاسيەتتى كىتاپتا جازۋلى تۇر!
2.219 ،17:85 ،5:92 ،29:18
مۇحاممەدكە سىي ەتىلگەن جالعىز جازۋ، جالعىز ايان، جالعىز جولداۋدىڭ قۇران ەكەنىنە ەشقانداي تالاس جوق.
6:19 بۇل قۇران ماعان ايان بولىپ بەرىلدى. سەندەردى جانە قۇران جەتكەندەردىڭ ءبارىن ساقتاندىرۋ ءۇشىن كەلدى.
مۇحاممەد – كوپ ەلشىلەردىڭ ءبىرى عانا.
3:144 مۇحاممەد تەك ەلشى. وعان دەيىن دە ەلشىلەر وتكەن.
«ەلشى» («را-سۋ-ل») ءسوزىنىڭ تۇبىرىندە جولداۋ («ري-سا-ليا») دەگەن ءسوز جاتىر. ەلشى جولداۋدى جەتكىزەدى. سوندىقتان «ەلشىگە باعىنۋ» ول جەتكىزگەن جولداۋعا باعىنۋ دەگەندى عانا بىلدىرەدى. ەلشىگە اللادان جولداۋ ءتۇستى، «اللانىڭ ەلشىسى» دەگەن مارتەبە بەرىلدى، ءبىتتى. بۇدان وزگە ماسەلەدە ونىڭ باس يەتىندەي بەدەلى بولماۋى ءتيىس.
كورىپ وتىرعانىمىزداي، «قۇداي مەن ونىڭ ەلشىسىنە باعىن» ءامىرى «قۇرانمەن قاتار سۇننەت تە كەرەك» دەگەن ءسوز ەمەس. كەرىسىنشە، زاڭداردىڭ باستاۋى – قاسيەتتى كىتاپ. ءبىر عانا زاڭ بار، ول – قۇدايدىڭ زاڭى. ءبىر عانا سۇننەت بار، ول – اللانىڭ سۇننەتى. قۇرانعا باعىنۋمەن بىرگە ءبىز قۇدايعا، ونىڭ ەلشىسىنە باعىنامىز. باسقا ادام ويىنان شىعارىلعان ءدىني جازۋلارعا سەنگەنىمىز – باسقا «قۇدايلارعا» باس يگەنىمىز، ءسويتىپ جالعىز قۇدايدىڭ ەلشىسىنەن تەرىس اينالعانىمىز.
21:45 ،5:48 ، 7:203-204 ،6:114-115 ،6:19 ،33:21 ،48:23 ،8.20 ،7:204 ،4:13-14
جالعاسى بار...
تۇراربەك قۇسايىنوۆ
"دەموس" قق توراعاسى
