بۇگىن جازۋشى، قايراتكەر كاكىمجان قازىباەۆتىڭ تۋعانىنا 95 جىل تولىپ وتىر. ەڭبەك جولىن "لەنينشىل جاس" (قازىرگى “جاس الاش”) گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەرلىكتەن باستاعان ول ورلەگەن كەزىندە قازتاگ ديرەكتورى، قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا حاتشىسى بولدى. كاكىمجان قازىباەۆ 1958 جىلى العاش رەت راقىمجان قوشقارباەۆ تۋرالى زەرتتەۋ ماقالا جازىپ، باتىردىڭ سوعىس كەزىندە العاش رەيحستاگقا جەڭىس تۋىن تىككەنىن قۇجاتتارمەن دالەلدەپ، كوپشىلىككە پاش ەتتى. «جاس قازاقتىڭ ەرلىگى» («لەنينشىل جاس»، 21.11.1958), «رەيحستاگقا تۋ تىككەن جىگىت» («سوتسياليستىك قازاقستان»، 21.09.1960), «رەيحستاگتاعى تۇڭعىش جالاۋ» («جۇلدىز» №11, 1960), «رەيحستاگتاعى جەڭىس تۋى» («پروستور» №5, 1961) دەگەن ماقالالارى ۇنەمى تولىقتىرىلىپ، جاڭا دەرەكتەرىمەن بايىتىلىپ، جاريالاندى.
«لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى كاكىمجان قازىباەۆ قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ دامۋىنا ايرىقشا ۇلەس قوسقان بۋىننىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى. جاس جۋرناليست وسى گازەتتە ۇلتتىق رۋحتى كوتەرەتىن تانىمدىق ماتەريالداردى كوپتەپ جازعان. سونىڭ ىشىندە ەڭ ەرەكشەسى ءارى قازاق جۇرتى ءۇشىن ماقتان تۇتارلىق ەڭبەگى – رەيحستاگقا تۋ تىككەن داڭقتى باتىرىمىز راقىمجان قوشقارباەۆ تۋرالى كولەمدى زەرتتەۋ ماقالاسىن جازىپ، ادىلدىكتى قيا تارتقان يمپەريانىڭ تالاي جىل جاسىرىپ كەلگەن شىندىعىن ەلگە جەتكىزۋى ەدى. باتىر باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ايتۋى بويىنشا باستالعان زەرتتەۋ كۇللى الەمگە پاش بولدى. ەلگەزەك جۋرناليست راقىمجان قوشقارباەۆ تۋرالى ۇزدىكسىز ىزدەنىپ، مۇراعاتتاردى اقتارىپ، قاراپايىم جۇمىسشى بولىپ جۇرگەن باتىر راقىمجاننىڭ وزىمەن كەزدەسىپ، تىڭ دا كولەمدى زەرتتەۋ جاساپ، «رەيحستاگقا تۋ تىككەن قازاق» اتتى ماقالا جازادى. وسى ماقالادان كەيىن ارنايى وچەرك، باتىر تۋرالى دەرەكتى پوۆەست جازىپ، تالاي جىلعى ادىلەتسىزدىكتى جۇرتقا جاريا ەتەدى. راقىمجان قوشقارباەۆتى الاش بالاسى ارداق تۇتىپ، ەسىمى جۇرت جادىنان وشپەس تۇلعاعا اينالۋىنا زور ۇلەس قوسقان كاكىمجان قازىباەۆ ەكەنىن ەل ۇمىتپاق ەمەس.
قازتاگتى تۇلەتكەن
كاكىمجان قازىباەۆ ۇزاق جىلدار بويى قازتاگ-تى باسقارعان. قازكسر-دىڭ بۇكىل ءباسپاسوزى وسى قازتاگ تاراتقان اقپارات نەگىزىندە جۇمىس ىستەيتىن. بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا، رەسمي اقپاراتتىڭ ءبارى وسى مەكەمەدەن ەلگە جەتەتىن. ك.قازىباەۆ باسقارعان جىلدارى قازاق جۋرناليستيكاسىنا قان جۇگىرىپ، وعان دەيىن بەدەلى تاسس-تىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ كەلگەن مەكەمەنىڭ بەدەلى ارتتى. 1974-1982 جىلدار ارالىعى – قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كەتىگى بۇتىندەلىپ، كەمىگى تولعان ۋاقىت ەدى. قازتاگ-تا بىرگە قىزمەت اتقارعان ارىپتەستەرى كاكىمجان قازىباەۆتىڭ ۇلتتىق جۋرناليستيكاداعى ورنىن ەرەكشە قۇرمەتپەن اتاپ، قادىر تۇتاتىنى سوندىقتان. جوعارى بيلىك قازتاگ-پەن ساناسىپ، قازىباەۆ ۇجىمىنىڭ سوزىنە ءمان بەرىپ، مەكەمەنىڭ تەحنيكالىق بازاسىن تولىقتاي جاڭارتقان.
«تاماشا»، «تەرمە»، «ايتىس»…
1982 جىلى كاكىمجان قازىباەۆ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا حاتشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. ول لاۋازىمدى قىزمەتكە كەلە سالىسىمەن قازاق تەلەۆيزياسىن ۇلتتىق باعىتتا قۇرىلىمداۋعا باسا ءمان بەرەدى. قازاقتىڭ اياۋلى پەرزەنتى كامال سمايىلوۆتى شاقىرىپ، مەملەكەتتىك تەلەديدار جانە راديوحابار كوميتەتىنە باسشى ەتىپ تاعايىنداپ، سۇبەلى باعدارلامالار دايارلاۋدى جۇكتەيدى. بۇل جىلدار تۋرالى ك.سمايىلوۆ: «ءبىراز ىستەر اتقارىلدى. «تاماشانى» ساراي ساحناسىنا شىعاردىق. «ايتىستى»، «تەرمەنى» تاۋىپ، «قازاقستان ۇلى وتان سوعىسىندا» دەگەن 40 سەريالى ءديدارفيلمدى قويدىق. كەيبىرەۋلەر قارسى بولعاندا، كاكەڭ قولداپ شىققان»، – دەيدى.
شوقان ءۋاليحانوۆ تويىن يۋنەسكو كولەمىندە وتكىزگەن
قازاقستان كومپارتياسى يدەولوگيا حاتشىسى كاكىمجان قازىباەۆ بەلگىلى كومپوزيتور مۇقان تولەباەۆتىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىن ماسكەۋدە وتكىزىپ، وعان گەيدار اليەۆ باستاعان كسرو جوعارى بيلىگىنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان. بۇل دا قازاق مادەنيەتىنىڭ وزگە جەردە مويىندالۋىنا زور ىقپال ەتكەن ايتۋلى ءىس-شارانىڭ ءبىرى ەدى. 1985 جىلى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ 150 جىلدىعىن يۋنەسكو كولەمىندە اتاپ وتۋگە بارلىق قۇجاتتارىن دايىنداپ، ماسكەۋدىڭ ەسىگىن توزدىرىپ، الماتىدا رەسپۋبليكا سارايىندا بۇكىل وداق كولەمىندە مارتەبەلى مەيماندار مەن عالىمداردىڭ باسىن قوسىپ، ايتۋلى توي وتكىزەدى. د.قوناەۆ كاكىمجاننىڭ بۇل ەڭبەگىن جوعارى باعالاپ، قاتتى ريزا بولادى. بىراق كرەمل ايتىس، تەرمەنى جانداندىرىپ، شوقاندى ۇلىقتاعان قازاق بيلىگىن ۇناتپاي: «قازاقستان باسشىلارى ۇلتشىلدىقتى دارىپتەۋگە بەيىم بولىپ بارادى» دەپ قىرىنا العان…
نەمىس اۆتونومياسىن قۇرعىزباعان…
شوقاننىڭ تويىنان كەيىن كوپ وتپەي كاكىمجان قازىباەۆ ماسكەۋگە شۇعىل جينالىسقا اتتانادى. تالقىلاناتىن تاقىرىپ بىرەۋ: اقمولا وبلىسىن نەمىس اۆتونومياسى ەتىپ قۇرۋ ماسەلەسى. بۇعان قازاقستان اتىنان بارعان كاكىمجان قازىباەۆ حالىقتىڭ كەلىسىمىنسىز اۆتونوميا قۇرۋعا قارسى شىعادى. «ەگەر نەمىس اۆتونومياسى كەرەك دەسەڭىزدەر، وندا بۇكىل حالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزەيىك. حالىق قولداسا، ءبىز دە كەلىسەمىز»، – دەگەن شارت قويادى. ماسكەۋدەن كەلگەن بويدا «قازىباەۆ يدەولوگيالىق جۇمىستا كەمشىلىك جىبەردى» دەگەن جەلەۋمەن قىزمەتىنەن الىنادى.
اشتىق تاقىرىبىندا العاشقى روماندى جازعان
«سۇراپىل» رومانى – قولدان جاسالعان اشتىق پەن زۇلمات جايىنداعى كولەمدى شىعارما. رومان 1995 جىلى جارىق كورگەن. سوۆەت وداعى ىدىراماي تۇرىپ جازىلعان كولەمدى ەڭبەك حاقىندا ادەبيەتتانۋشىلار ەندى ايتا باستادى.
