مەكتەپ قابىرعاسىندا بىرگە وقىعان عالىم دوسىمىز ءساتباي راحاتوۆ ومىردەن ءوتتى دەگەندە وزەگىمىزدى وكىنىش ورتەدى.
ءساتباي ءبىلىمدى، ناعىز عالىم ەدى، حالىققا بەرەرى ءالى كوپ بولاتىن…
الىستان قالعان بالالىق شاق كوز الدىمىزدان كولبەڭدەپ وتە شىقتى. ءساتباي زايىر كوكەمىز بەن جۇپار اپايدىڭ وتباسىندا ءتورتىنشى بالا بولاتىن. ءبىز قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قارماقشى اۋدانى، تۇرماعامبەت اۋىلىندا (بۇرىنعى لەنين سوۆحوزى) دۇنيەگە كەلدىك.
ءساتبايدىڭ وتباسى بىلىمگە قۇشتار جاندار ەدى. اكەسى – زايىر سوعىسقا قاتىسىپ كەلگەن مايدانگەر بولسا، اناسى – جۇپار اپاي باستاۋىش سىنىپتا ساباق بەردى. اياۋلى جان اۋىلدىڭ بۇكىل بالاسىنا العاش رەت ءارىپ ۇيرەتىپ، ومىردەن ءوز جولىن تابۋىنا باعىت-باعدار بەردى. وتباسىندا كورگەن تاربيەنىڭ اسەرى شىعار، شاتتىعى شالقىعان شاڭىراقتان تالاي ءبىلىمدى ازاماتتار شىقتى. ءساتبايدىڭ اعا-اپالارى، ءىنىسى دە ماتەماتيكا عىلىمىن شەبەر مەڭگەردى.
ءبىزدىڭ ءساتباي بىلىمدىلىگىمەن كلاستاعى بارلىعىمىزدان وق بويى ىلگەرى تۇراتىن.
بالعىن بالالىق شاقتاعى مىنا ءبىر وقيعا ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىمدا تۇر. ول كەزدە ونىنشى سىنىپتا وقيمىز، الگەبرا ساباعى بولاتىن. بىزگە الگەبرادان ءساتبايدىڭ ۇلكەن اپايى – دامەش ءدارىس بەرەتىن.
سول كۇنى بارلىعىمىز ساباق ورىنداماي كەلگەن سەكىلدىمىز. تاقتا الدىندا سۇمىرەيىپ تۇرعان جايىمىز بار. اپايىمىزدىڭ اشۋ-ىزاسى كەلىپ تۇرعانى تۇرىنەن بايقالادى. ءبىر ساتتە ساتبايعا قاراپ:
– راحاتوۆ، شىق تاقتاعا! - دەدى.
تاقتا الدىنا بارعاننان كەيىن ءساتباي دا: «مەن ساباققا دايىن ەمەسپىن!» - دەدى.
اشۋعا ابدەن بەرىلگەن دامەش اپاي جانىنا جەتىپ بارىپ شاپالاقپەن جاعىنان تارتىپ جىبەردى. شاپالاقتىڭ داۋىسى قاتتى شىقتى. سۇمىرەيىپ تۇرعان ءبىز قورىققاننان بۇكىرەيىپ قالدىق.
– باسقا، باسقا سەنىڭ ساباققا دايىندالماي كەلگەنىڭ نە دەگەن سۇمدىق! بىلمەسەڭ سۇرامايسىڭ با مەنەن؟ شىعار تەز، ەسەپتى تاقتاعا! – دەدى اپاي.
شىندىعىندا، ءساتباي ەسەپتى شەمىشكەدەي شاعاتىن. بىراق اينالاسىنداعى ءبىز سەكىلدى دوستارىنان اسپايىن دەگەن نيەتى بايقالدى. سونىڭ سالدارىنان ەسەپ شىعارمادىم دەپ تاياق جەپ قالدى. وعان ءالى كۇنگە دەيىن تاڭ بولامىن.
سول ساتتە ءساتباي تاقتاعا ەسەپتى سارتىلداتىپ شىعارا جونەلدى. ءبىز ونى داپتەرىمىزگە كوشىرىپ جاتتىق.
ءساتبايدىڭ بالا جاسىنان دوستىققا ادالدىعى، تازالىعى، شىنايىلىعى بايقالاتىن.
ول وتە سىپايى، تاربيەلى بولاتىن. قانشا جىل بويى بىردە-ءبىر رەت وعاش قىلىق كورسەتكەنىن بايقاعان ەمەسپىن.
كەيىننەن ءبارىمىز مەكتەپ ءبىتىرىپ، جان-جاققا وقۋعا ءتۇسىپ كەتتىك. ۇلدار ۇيلەندى، قىزدار تۇرمىسقا شىقتىق، وتباسىلى، بالالى بولدىق.
ءالى ەسىمدە، ءساتباي ۇيلەنگەندە اۋىلدا ۇلكەن توي بولدى.
ءبىزدى دامەش اپاي شاقىرىپ الىپ:
«قۇرداستارىڭنىڭ تويىن وزدەرىڭ جۇرگىزىڭدەر» دەدى. تويدىڭ تاماشا وتكەنى شىعار، كەلگەن قوناقتاردىڭ بارلىعى ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتتى. ايتا كەتكەنىمىز ابزال، قاتار وقىعان قىز-جىگىتتەر ءبىر-بىرىمىزگە شىنايى بولعان ەدىك. قاشاندا ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ جەتىستىگىمىزگە قۋاندىق. سىرتتاي تىلەكشى بولدىق. تۇرماعامبەت اۋىلىنىڭ 1966 جىلعى قىز-جىگىتتەرى وسىنداي قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن.
.. قازاقتىڭ «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەگەن ءسوزى راس. قاراپايىم اۋىلدان شىققان قاعىلەز ۇل جاستايىنان بىلىمگە قۇشتارلىعىن كورسەتتى.
الدىمەن جامبىل گيدرومەليوراتيۆتىك-قۇرىلىس ينستيتۋتىنىڭ قىزىلوردا فيليالىن ءبىتىردى. ودان كەيىن ماسكەۋ قالاسىنداعى ۆ.پ.گورياچكين اتىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسى ينجەنەرلەرى ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى اگروينجەنەرلىك ۋنيۆەرسيتەتى) اسپيرانتۋراسىندا ءبىلىمىن شىڭدادى.
وسىلايشا عىلىم جولىنا ءتۇسىپ، كەيىننەن تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اتاعىن قورعاپ شىقتى. ال بەرىدە الماتى قالاسىندا
«قازاق اۋىل شارۋاشىلىعىن مەحانيكالاندىرۋ» عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعىندا عالىم دوكتورى اتاندى.
ءساتباي ەڭبەك جولىن 1990 جىلى ى. جاقاەۆ اتىنداعى قىزىلوردا اگروونەركاسىپ ءوندىرىسى ينجەنەرلەرى ينستيتۋتىندا باستادى.
ول قازىر قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا ۋنيۆەرسيتەتى اتالادى. جوعارى وقۋ ورنىندا «ماشينا-تراكتور پاركىن پايدالانۋ» كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى قىزمەتىنە قابىلداندعان ول 1996-1999 جىلداردا اتالعان كافەدرانىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى.
ودان كەيىن 1999-2004 جىلداردا فاكۋلتەت دەكانى اتانسا، 2005 جىلدان قايتادان بۇرىنعى كافەدراسىنا باسشىلىق جاسادى. ۇزاق جىلدار بويى جاستارعا «ماشينا پايدالانۋ جانە اۆتوكولىكتەردى پايدالانۋ» تاقىرىبىندا ءدارىس بەردى.
ءساتباي جاستارعا ۇنەمى اقىل-كەڭەسىن ايامايتىن. عىلىم جولىنا قادام باسقان كوپتەگەن ازاماتتارعا جول كورسەتتى. ناتيجەسىندە 3 عىلىم كانديداتىن دايىنداپ شىعاردى. ال 4 عىلىم كانديداتىنىڭ جۇمىسىنا باعىت-باعدار بەردى.
ودان كەيىنگى ۋاقىتتا 2 اسپيرانت پەن 5 ىزدەنۋشىگە جەتەكشىلىك جاسادى. ەسەلى ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا 2004 جىلى «قر عىلىمىنىڭ دامۋىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالدى. 2007 جىلى قر «جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ۇزدىك وقىتۋشىسى» اتاعىنا يە بولدى. ءوزىنىڭ عىلىم جولىندا 2 كىتاپ، 10 وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرال، 100-دەن استام ماقالا، 7 ونەرتاپقىشتىق جوباعا اۆتورلىق جانە الدىن-الا پاتەنت الدى.
ارينە، ءبىز ءساتبايدىڭ ءومىر جولىن ءۇش-ءتورت اۋىز سوزگە سىيدىرا المايمىز. ونىڭ عىلىم جولىنداعى ىزدەنىستەرى مەن ەڭبەكتەرى وڭايلىقپەن كەلگەن جوق. بۇل باعىتتا عيبراتى مول عالىم سان جىلدار بويى تىنىمسىز تەر توكتى. ونىڭ قيىن جولىن ءوزى عانا ءتۇسىنىپ، ءوزى عانا بىلەر. ءساتباي تاربيەلەپ شىعارعان ازاماتتاردىڭ الدى عالىم بولىپ، ۇستاز ەڭبەگىن تولىقتاي اقتاپ شىقتى.
ول اۋلەتىنە، اعايىن-تۋعانىنا قيماس باۋىر، قۇداي قوسقان قوساعىنا اياۋلى جار، بالالارىنا اسىل اكە بولا ءبىلدى.
ءساتبايدىڭ ومىردەن وتكەنىن ەستىگەندە بىردەن ەسىمە ۇستازىم، ءساتبايدىڭ ۇلكەن اپايى – دامەش اپاي ءتۇستى.
كوزبە-كوز كورىپ كوڭىل ايتا الماعاندىقتان، ول كىسىگە زاماناۋي قۇرال - تەلەفون ارقىلى كوڭىل ايتتىم.
ەلگە بارعاندا، اۋلەتتىڭ شاڭىراعىنا كىرىپ شىعامىن.
ءيا، قاشاندا ادامگەرشىلىكتىڭ بيىگىندە تۇرعان دوسىمىزدىڭ اتى ولمەيدى.
قازاقتا «جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەگەن عيبراتتى ءسوز بار. بۇل ناقىل – ءساتبايدىڭ عيبراتتى ءومىر جولىنا ايتىلعان ءسوز دەپ سانايمىن.
لايلە داۋلەت،
«التىن القا» يەگەرى، الماتى قالاسى، اۋەزوۆ اۋدانىنا قاراستى كوپبالالى جانۇيالار وداعىنىڭ مۇشەسى
