Ardager prokýror Hatısha Jumaǵulova áıeli Saltanat Núkenovany asa qatygezdikpen óltirdi dep aıyptalǵan eks-mınıstr Qýandyq Bıshimbaevqa qatysty sotta memlekettik aıyptaýshylardyń qyzmetine joǵary baǵa berdi. Sottalýshyny qandaı jaza kútip turǵany týraly suraqqa jaýap bergen Jumaǵulova tájirıbeden basqa da qylmystarǵa mysaldar keltirdi, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly Tengrinews.kz saıtyna silteme jasap.
Hatısha Jumaǵulova 1989 jyldan bastap prokýratýra organdarynda qyzmet atqaryp, oblystyq prokýratýranyń áleýmettik-ekonomıkalyq saladaǵy zańdylyqty qadaǵalaý, sondaı-aq azamattyq ister boıynsha sot aktileri salasynda bólim bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. Ol eki aýdannyń prokýrory boldy. 2023 jyly Joǵarǵy Sottyń qylmystyq ister jónindegi bóliminde bas prokýrordyń aǵa kómekshisi bolyp zeınetke shyqty. Prokýratýradaǵy jalpy ótili - 34 jyl.
– Siz sottarda memlekettik aıyptaýdy qamtamasyz etý máselelerine jetekshilik ettińiz. Jumysyńyzdyń osy bóligi týraly ne aıta alasyz?
– Bul salany qadaǵalaýǵa eki aýdan prokýrory, sonymen qatar 2017-2023 jyldar aralyǵynda Bas prokýrordyń aǵa kómekshisi qyzmetin atqarǵan kezimde múmkindik aldym. Memlekettik aıyptaýshynyń negizgi maqsaty sotta sottalýshynyń kinásin dáleldeý úshin barlyq zańdy dáleldemelerdi qoldaný. Jaýapkershilikten jaltarýǵa jol bermeńiz jáne sottan jasaǵan qylmysy úshin ádil jaza taǵaıyndaýdy surańyz.
Bul rette memlekettik aıyptaýshy jazyqsyz adamnyń sottalýyna jol bermeýi kerek. Eger kinási dáleldenbese, onda prokýror taǵylǵan aıypty alyp tastaýǵa mindetti, ıaǵnı is júzinde sottan sottalýshyny aqtaýdy suraıdy.
Prokýrordyń sot proesindegi róli aıtarlyqtaı kóp qyrly. Ol óz mıssııasyn oryndaý barysynda jábirlenýshiniń de, sottalýshynyń da zańdy múddelerin eskerýi tıis. Sondyqtan prokýrorlar qylmystyq proeske tartylǵan barlyq azamattardyń konstıtýııalyq quqyqtarynyń saqtalýyn árqashan birinshi orynǵa qoıyp kelgen jáne jalǵastyrýda.
– Búkil álem Bıshimbaevtyń sotyn kórip otyr. Bul bizdiń sot júıesinde buryn-sońdy bolmaǵan jaǵdaı. Sot proesi onlaın kórsetilip, sotqa qatysýshylar bir túnde tanymal boldy. Memlekettik aıyptaýshy Aıjan Aımaǵanova da shet qalmady. Adamdar onyń adaldyǵy men kásibıligine tánti. Áriptesińizdiń jumysyn qalaı baǵalaısyz?
– Birden aıta keteıin, prokýratýrada óz isin jetik biletin laıyqty mamandar kóp. Al olardyń qatarynda, sózsiz, bizdiń Aıjan, ekinshi memlekettik aıyptaýshy Saıahat Nurbekov bar. Osyndaı laıyqty orynbasardyń ósip shyqqanyna óte qýanyshtymyn.
Árıne, men advokat jáne prokýratýranyń burynǵy qyzmetkeri retinde memlekettik aıyptaýdy qoldaýda keıbir emoııalardy kórip turmyn. Biraq bul onsyz bolmaıdy. Eshkim keremet emes. Ózińiz baǵalańyz, búkil álem sizdiń árbir qımylyńyz ben sózińizdi baqylap turǵanda, mundaı kúrdeli proesti minsiz júrgizý óte qıyn.
Osy názik qyz ben onyń áriptesiniń ıyǵyna úlken jaýapkershilik júkteldi. Bul adam psıhıkasyna úlken qysym.
Árıne, prokýror óz qyzmetiniń arqasynda mundaı jaǵdaılarǵa daıyn bolýy kerek, biraq buǵan tótep berý úshin áli de bolsa temirdeı erik-jiger men ózin-ózi tárbıeleý kerek. Sondyqtan sýdıa da, bizdiń jas áriptester de muny sátti atqaryp jatyr dep oılaımyn.
– Meni Bıshimbaev qandaı jaza alady degen suraq qatty mazalaıdy. Kópshiligi ony ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrýdy talap etýde. Siz tájirıbeli zańger jáne burynǵy prokýror retinde jazaǵa qatysty óz boljamyńyzdy aıta alasyz ba? Sot ony ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrýy múmkin be?
– Suraq, árıne, qyzyq. Men jazalaý máseleleri sottyń, bul jaǵdaıda alqabılerdiń aıryqsha quzyreti ekenin birden aıtaıyn. Sondyqtan, Bıshimbaevtyń qansha jyl alatynyn aldyn ala aıtý durys emes jáne kásipqoılyqqa jatpaıdy dep oılaımyn. Buǵan qosa, bireýler muny qazylar alqasyna qysym kórsetý dep sanaýy múmkin. Pikir aıtýǵa quqyǵym joq.
Biraq, osyndaı suraqty kútip, suhbat aldynda men adam óltirý isteri boıynsha sot tájirıbesine erekshe qatygezdikpen qaradym jáne mundaı ister boıynsha sottalýshyǵa qandaı jaza taǵaıyndalǵanyn qarastyrdym.
Men sot tájirıbesinen birneshe mysal keltireıin.
2020 jyly Aqmola oblysynda alqabıler Belıakovqa kináli úkimdi qaıtardy, ol mas kúıinde dosy Kýnevany erekshe qatygezdikpen óltirgen. Áýeli ony kirpishpen uryp-soǵady, sodan keıin tiri kezinde matraspen jaýyp, órtep jiberedi. Nátıjesinde Kýneva kúıikten qaıtys boldy. Sot Belıakovty 15 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrdy.
Sol 2020 jyly ShQO-da Ermolaev qyzǵanysh saldarynan alkogoldik masań kúıde óziniń burynǵy áıeli Ermolaeva A.-ny bórenemen uryp-soǵyp óltirgeni anyqtaldy, ıyq súıeginiń kóptegen synyqtary, jabyq bassúıek-mı jaraqaty, sonyń saldarynan mıdyń qabyqshalarynyń astyna qan quıylý, qabyrǵanyń kóptegen synýy, ókpeniń jarylýy. Barlyǵy kem degende 52 travmatıkalyq soqqy esepteldi. Ermolaev 15 jylǵa sottaldy.
Almaty oblysynda Turdýbakıev birge turatyn Zlobınany aıýandyqpen óltirgeni úshin 16 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy.
Janjal kezinde sottalýshy jábirlenýshige birneshe ret pyshaq suǵyp alǵan. Tilin kesip tastaǵysy kelip, pyshaqpen aýzy men betin kesip tastaǵan. Zlobınanyń denesinen 31 pyshaq jaraqaty tabyldy.
Al mundaı mysaldar óte kóp.
Ádette, eki nemese odan da kóp adamdy óltirgeni úshin ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrylady. Onyń ústine olardyń keıbireýleri kisi óltirgeni úshin sotty bolǵan. Bir qyzyǵy, sońǵy úsh jylda alqabıler erekshe qatygezdikpen óltirgen birde-bir adam úshin ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrý jazasyn qoldanbaǵan.
Bul zań barlyq alqabılerdiń kelisimin talap etetindikten bolýy múmkin. Tipti bireýi qarsy bolsa, sottyń ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrýǵa quqyǵy joq.
Jalpy, jaza taǵaıyndaý máselesi ár jaǵdaıda jeke jáne kóptegen faktorlarǵa baılanysty ekenin aıtaıyn: kisi óltirýdiń sebepteri men maqsattary, sottalǵan adamnyń jeke basy, onyń ókinýi, qylmysqa deıingi jáne odan keıingi minez-qulqy jáne t.b. jaǵdaılar.
Talqylanyp otyrǵan istiń mán-jaıyna jaqyn uqsas qylmystar úshin 20 jylǵa jáne odan da kóp merzimge bas bostandyǵynan aıyrý túrindegi jaza taǵaıyndaý jaǵdaılary sırek kezdesedi.
Óz atymnan qosymsha aıtaıyn, prokýror da, sot ta zańmen júktelgen mindetterge baılanysty qoǵamdyq pikirdiń jeteginde júre almaıdy. Qansha qıyn bolsa da, biz zańgermiz, zańnyń árpin ǵana basshylyqqa alýymyz kerek. Áıtpese lınchke ushyraǵan kezge qaıtamyz.
Osy proesti baqylap júrgen barlyq azamattarymyzdy sabyrly bolýǵa jáne ádildikke senýge shaqyramyn.
