Akademık Muhtar Qul-Muhammedtiń Murat Áýezov jaıly tolymdy da sezimshil essesin oqyǵan saıyn áneý bir jyldary Murat Muhtarulymen az ýaqyt aralas-quralastyqta júrgenim oıǵa orala beredi.
2004 jyly kóktemge salym prof. Asylan Jaqsylyqov habarlasyp, Ulttyq kitaphanaǵa Murat Áýezov bas dırektor bolyp kelgenin, "Aıt" deıtin tanymdyq jýrnal shyǵarmaqshy bop jatqanyn, soǵan shyǵarýshy redaktorlyqqa meni usynǵanyn aıtty. Doktorantýraǵa shyqqan kezim, jer basyp, kún kórý kerek, bardym.
Zııalyǵa tán zıpa boıly, qulaqqa jaǵymdy qońyr daýysty kisi eken.Ózi 3-klasqa deıin qazaqsha oqyǵan, al men 3-ke deıin oryssha oqyǵam. Sosyn ol orys mektebine, men qazaq mektebine aýysqan ekenbiz. Ol qazaqshany, men orysshany umytpaǵanbyz. Maqattan ekenimdi estip, erkin oı-pikiri úshin basyna bult úıirilgende Maqatqa ketip, Sátekeńniń -- Sátimjan Sanbaevtyń áke-sheshesiniń úıin birjarym aı panalaǵanyn esine aldy. Sonda júrip kúndelik júrgize bastaǵan eken. Ózimizdiń 2-shi qazaq aýyl ǵo, nege bilmeıin, Gaıdar mektebinde dırektor bolǵan Hamza atamyzdy da, Jánel apamyzdy da kórgenbiz.
Sonymen, jýrnalǵa kiristik.Qanatqaqty(pılot) nómir. Murekeń maqtap-maqtap, janyma bir qora kýltýrolog qosyp bergen, bar bolǵyrlar óz salasynyń mamandary, biraq muryndaryna jýrnalıstıkanyń ısi barmaıdy. Biraq ózderinikin aıtyp turyp alady. Ásirese maǵan orynbasar bir qyz bala, atyn umyttym, álde Zemfıra, álde Zamıra... Ne kerek, Murekeńniń aldyna barýyma týra keldi. Batys qazaǵynyń qaıbir "qyz jylatqandaı" minezi bar deısiń, bura sóıleýdi bilmeımiz," Ne men, ne Zemfıra( Zamıra)!" deımin.
Qaraım, aǵamnyń beti aıý soqqan buryndyqtyń jonarqasyndaı aqteńbildenip ketti. Meniki taza shantaj, árıne, ketsem jýrnal shyǵarý uzap ketedi. Aqyry, júzi aq bilemdenip, tanaýy qýsyrylyp otyryp, tańdaýdy maǵan jasady. Jaryqtyq, syrt kózge tıysh zııalı kóringenimen, alasy ishinde kisi edi jáne kútpegen, batyl sheshimderge bara alatyn.
Pılot nómirge túrik masondary taqyrybynda bir maqala bergem. Masonerııamen myqtap aýyryp júrgen kezim ǵoı. Murekeń sony kórip, ózi sol tusta Qazaq televızııasy arqyly júrgizip júrgen "Vremıon svıazýıýaıa nıt" habaryna shaqyrdy. Qarsańynda kábınetinde sóıletip, orysshamdy tekserip aldy. Orysshań cheshenderdiń orysshasy sııaqty eken, artyq-aýys sóz joq, dedi. Habar kórsetilgesin arada birneshe kún ótkende ony Oljastyń kórgenin, ekeýi meni áńgime qylǵandaryn aıtty. Osylaı, bir-aq aýyz sózben ańǵartty búkil jaǵdaıdy, ǵajaby sol, men úshin osynyń ózi jetkilikti boldy. Endi, taqyryp álemdik kómes "tas qalaýshylar" jaıynda ǵoı...
Jazýdan góri aýyzeki sózge mashǵul bolatyn. Maqpal qońyr ún, jaǵymdy dıkııa, qunarly da saýatty, durys sóıleý mádenıeti kez-kelgen eýropalyq ortada oǵan abyroı ápergendeı edi. Dese de, joǵaryda keltirgenimdeı, birqatar nárseni ashyp aıtpaı, birjar sózben juǵynyn ǵana kórsetetin. Birde Baýkeń(Baýyrjan Momyshuly)jaıynan sóz qozǵady. Budan nasabnamasyn suraǵan, Murekeń aıtqan kezde " Joq, olaı emes, sender qojaǵa myna jaǵynan, al biz ana jaǵynan kelip qosylamyz" dep, sol jerde qaǵazǵa syzyp kórsetýli.
Mássaǵan, biz ǵoı Baýkeńdi dýlat, onyń ishinde qulı, taý-shilmembet dep júrmiz ǵoı. Sonda o kisi de, Murekeń aıtatyndaı, "smenıvshıe orýjıe na Koran potomkı voınov-mıssıonerov"bolǵany ma?!
Murekeń de máshhúr ákesi syndy bozbala shaǵyndaǵy arman-muratyn aınymaı hasyl etken. Ǵumyrynsha ómirlik daǵa-mıssııasyna adaldyǵyn saqtady dep osyndaıda aıtatyn shyǵar. Sonda da bolsa shyǵarmashylyǵy sóıleý ádebi syqyldy jeter jerine jetpeı ketkendeı bolady da turady. Qasań da qatal Júıeniń kesirinen potenıalyn tolyq asha almaǵan. Sonyń ózinde de ol qurǵan "Jas tulpar"ulttyq jastar qozǵalysy retinde sanany ópirem kúshpen janshyǵan ıdeologııalyq pressıngke qaramastan Alash ıdeıasyn alǵa aparýymen tarıhymyzǵa altyn áriptermen jazylyp qalady. Alash ıdeıasy permanentti, onda úzilis, úzik bolǵan emes, bul -- Murekeńderdiń de eńbegi. Taspa tilgende tilinip túsetin taramys, qaıys órgende úzilip qalatyn sydyryndy, ıne ushynda ketetin ushaq jip -- mine, bul Murat Áýezov !
" Ýshıol v smertelnýıý komandırovký, gde komandırovochnye platıat tolko genııam" (Mıhaıl Svetlov).
Búgin aǵamyzdyń jaryq dúnıeden júz úıirgenine qyryq kún ótipti-aý...
Maqsat Táj-Murat
