БАБАЛАР САЛҒАН ҮНДІСТАНДАҒЫ ЕСКІ ҚАЛАЛАР
Алтай бетін толтырып тұрған, жер бетіне шегенделген дөңгелек тас қабірлерді "мықтың үйі" деп атайды. Сол мықтардың 3-4 мың жыл бұрын Үндістанды жаулаудағы аяқ алысын, қандай түзімдегі қоғам құрғанын, қандай сөздерді таратқанын аз-кем жазып өттім. Енді олар салған қалалар қандай атпен аталды?
- Анантнаг қаласы
Анант атауы он-он деген 10 сифрының екі қайталануын білдіреді. Наг сөзі ноғ, моқ сөзін білдіреді. Ескі түркілер болып есептелетін моқтар(мықтар) ұғымында құдіреті аналық көз, адамның таралу көзі - амоғ. Көз - моғ, ноғ.Малдың көзін айналып, дөңгелеп түскен қотырды қазақ әлі күнге дейін ноғала дейді. Ноғ - көз атауын ұқтырады. Ононноғ қаласы жергілікті тілде Анантнаг аталып кетті. Неге "Он-он көз" деп аталды бұл жер? Себебі, мұнда көптеген шипалы бұлақтар бар. Көз - бұлақ көзін білдіреді. Олар Наг-Бал(Балбұлақ, Балкөз), Салак-Наг, Малик-Наг деп аталады.
- Бриндабан қаласы
Бұл қаланың ауыз екі тілдегі екінші айтылымы - Вриндаван. Врин - орын деген мағынада. Даван - дағуан деген мағынада. Дағуа сөзі уақыт өте келе, тілдік дамуға сай, ғ дыбысы түсіп айтылғанда, тілімізге дауа деген сөз болып орныққан. Орындағуан - Вайшнавизмді ұстанушылар үшін қасиетті қажылық орны. Ол арийлермен қарсыласқан көсемнің артына ерген халыққа арнап салған діни орталық қаласы болды.
- Варанаси қаласы
Ауыз екі тілде Банарас деп те аталып жүр. Жергілікті халықтың тіліндегі бұл қаланың тіке мағнасы - "екі өзеннің арасы". Бан-Арасы(Маң-Арасы, маңындағы аралық. Маң - тақтайша жазық.) қаласын ондағы түркілер осыдан 3 мың жыл бұрын салған.
- Дели қаласы
Дели қаласының түпкі айтылымы Делғи. Бұл түркілер тіліндегі деңіз, теңіз, толқын, долқын сөздерінің айтылымына сай шыққан, делғи сөзі судың беті, айна деген мағынаны береді. Бүгінгі моңғолдардың айнаны" толы" деп атауы осыдан.
- Удджайн қаласы
Осыдан 2700 жыл бұрын салынған қала. Ең алғаш Астана(Астант) деп аталған мемлекеттің орталығы ретінде қаланды. Удд - өт, тесік, көз деген мағынада. Жел өті - желдің ауызы. Үт деп те айтылады. Үт - қайнар көз, ошақ басы, өмірдің орталығы. Қой - мал түрі. Қойын - қонған жер, мал өрістеткен орын, ауыз екі тілде қон болып
қысқарған. Үтіқойын - Удджайн. Ғ дыбысын сол кезде жергілікті Үндістандықтар "ж" деп қабылдағаны жайлы өткендегі жазбаларда бірқанша мысалдар келтірдік. Қойын сөзін Жайн деп алды. Ал, о дыбысын а ретінде алу да Үндістанға тән әдет. Моғала - Махалла, Ноғ-Наг сөздері бұған куә. Ескі Үндістандағы Үтіқойын ұғымы, кейінгі тілдегі Алтай маңындағы көшпенділер тарады деп аңыз етілетін Үтікен қонысы тарихи байланысқа ие .
- Патна қаласы
Ескі айтылымы бойынша кәдімгі "бүтін" деген атауды білдіреді. Бүтін сөзі екі бұттың қосылып тұрған жерін білдіреді. Бұл қалада бұты қосылған, адамның құйрығы іспетті, қазақтың тошала үйіне ұқсайтын әйгілі ескі храм бар. Бұтын, бүтін сөзіндегі о, ұ дыбысын ескі Үндістандықтар а дыбысы ретінде қабылдап, б дыбысын қатаң п дыбысымен алып, бұтынды Патн деп алған.
- Харидвар қаласы
Хари және Двар сөзінен құралған. Двал - дауал, қорған, қақпа мағыналарында. Дауал сөзі тау сөзінен келіп шыққан. Харидвар қаласын жергілікті Үндістандықтар "құдайға қақпа" деген мағынада түсінеді. Қу - ақ түс, жаратушы жақ деген мағынада. Хур - аққу қыздар. Хордауал - аққу қыздар(хор қыздары) бар жаннат қақпасы. Кейінгі тілдегі қаланың түптаған ұғымын білдіретін қора, күре атаулары онымен тығыз байланыста.
- Матхура қаласы және Мадурай қаласы
Матхура қаласы осыдан 2600 жыл бұрын салынған. Мадурай қаласы одан 300 жыл кейін. Екі қаланың атауы бір мағынадан келіп шыққан. Алғаш рет Майд-Хура(Майқора) деп салынған қала адамға табынған замандағы "адам құдайының шашының майы тамған киелі орын" деген мағынаны берген. Жіліктің майлы басы, ең майлы жері дегендей май сөзі ерекше молшылық пен бітпес ырыстың түбі ретінде айтылған. Қора, күре, көре сөздерінің дөңгелетіп салынған құрлысты, дөңгелек пішінді алғашқы қалалардың бейнесін аңғартатынын білеміз.
- Вишакхапатнам қаласы
Бұдда дінінің үздік ізбасарының бірі болған Ошақ ханымның құрметіне салынған дейді. Ошақ сөзінің бұл жерде әйелге байланысты айтылуы ошақ пірі - Ұмай ана ұғымымен байланысады. Вишакх сөзіне жалғанған патнам сөзін түсіндіріп кеткенбіз. Өйткені, Патна деген бөлек ескі қала бар бабаларымыз салған. Ол бүтін деген сөз, бір бүтін қойдың құйрығы сияқты құрлысты меңзейді.
Көкбөрі Мүбарак ҚИЗАТҰЛЫНЫҢ
фейсбук парақшасынан
