Қазақ халқының салт-дәстүрі — ғасырлар бойы қалыптасқан рухани байлықтың, ұлттық болмыстың көрінісі. Бұл дәстүрлер ұлттың тұрмыс-салтымен, дүниетанымымен, адамгершілік ұстанымдарымен тығыз байланысты.
Соның ішінде киім кию мәдениеті — халқымыздың әдеп пен эстетиканы, салт пен сенімді тоғыстырған ерекше қыры. Әсіресе әйелдердің ұлттық киім кию дәстүрі — қазақ мәдениетінің тереңінен сыр шертетін айрықша дүниелердің бірі. Қазақ әйелінің киімі тек күнделікті тұрмысқа арналған жабын ғана емес, оның жасы, отбасылық жағдайы, әлеуметтік мәртебесі және шыққан ортасы туралы мол мағлұмат беретін танымдық құрал саналған.
Қазақ қыз-келіншектерінің киім үлгілері әрқашан нәзіктікпен, талғампаздықпен және көркемдікпен ерекшеленіп отырған. Мысалы, бойжеткен қыздар көбіне ашық түсті, жеңіл матадан тігілген кең етекті көйлек киген. Олардың сыртынан камзол кигізілген, ол көбінесе барқыт немесе шұғадан тігілген, алтын-күміс зермен, ою-өрнекпен сәнделген. Жас келіндер мен тұрмыстағы әйелдер үшін киімнің түрі өзгеше болған. Олар көбіне салмақты реңктегі киім киіп, басына кимешек, жаулық, желек тартқан. Ал салтанатты сәттерге арналған сәукеле — қазақ әйел киімінің ең күрделі әрі мәртебелі үлгісі. Ол тек сән үшін емес, келіннің әлеуметтік деңгейі мен отбасындағы орнын білдіретін маңызға ие болған. Сәукеленің биіктігі, безендірілуі, қолданылған материалдарына қарап, отбасылық жағдай мен шыққан ортасын бағамдауға болатын.
Ұлттық киімнің негізгі ерекшеліктерінің бірі — ондағы ою-өрнектер мен түстердің мәні. Әрбір өрнек — белгілі бір наным-сенімді білдіріп, киімге символикалық мазмұн дарытқан. Мысалы, "қошқар мүйіз", "түйе табан", "ирек су" сияқты өрнектер адамды жамандықтан қорғайды деп сенілген. Бұдан бөлек, киімдегі түстердің де өзіндік мағынасы болған: ақ — тазалықты, қызыл — қуаныш пен сән-салтанатты, қара — байсалдылықты білдірген.
Киіммен қатар, қазақ әйелінің бейнесін толықтырып тұрған тағы бір маңызды элемент — зергерлік бұйымдар. Сырға, шолпы, шашбау, білезік, жүзік сияқты әшекейлер әйел киімінің ажырамас бөлігі саналған. Бұл бұйымдар тек көркемдік қызмет атқармаған, сонымен қатар әлеуметтік белгі ретінде де бағаланған. Мысалы, дәулетті отбасылардың әйелдері күміс, алтын әшекейлер тақса, қарапайым халық тастан немесе мыс, жезден жасалған бұйымдарды қолданған. Әшекейлердің пішіні мен саны да ерекше мәнге ие болған: кейде олар тұмар ретінде тағылып, түрлі жамандықтардан сақтайды деп сенілген.
Бүгінде ұлттық киім үлгілері қайта жаңғырып, заманауи сәнмен үйлесім тауып келеді. Көптеген отандық дизайнерлер қазақы нақыштағы әйел киімдерін жасап, оларды халықаралық подиумдарда ұсынуда. Бұл — ұлттың өзіндік мәдени кодының сақталып, заман ағымына сай түрленіп келе жатқанын көрсетеді. Тойларда, ұлттық мерекелерде, сән көрсетілімдерінде қазақтың дәстүрлі киімдері қайтадан сәнге айналды. Ұлттық киім кию — бұл тек сән емес, рухани тамырға оралу, өткенмен жалғасу деген сөз.
Қазақ әйелдерінің киім кию мәдениеті — халқымыздың тарихымен, дүниетанымымен, өмір сүру салтымен тығыз байланысты мәдени құбылыс. Бұл — ұлттың көркемдік талғамының, әлеуметтік құрылымының және рухани дүниесінің айнасы. Ұрпақ сабақтастығы үзілмесін десек, ұлттық киімнің қадірін ұғынып, оны тек мұражай жәдігері емес, қазіргі өміріміздің де бір бөлшегі ретінде қабылдай білуіміз қажет.
