Араб экономикасы үшін стратегиялық резерв

3259
Adyrna.kz Telegram

Мұнай бағасының құлдырауы саудиялықтарды әйелдерге деген көзқарастарын қайта қарауға мәжбүр етті. Әйтсе де ол қызғаныш білдіруге себеп емес деп хабарлайды "Ферғана" агенттігі.

Сауд Арабиясы әйелдер құқығын сәл кеңейтті. Елдің Қорғаныс министрлігі енді әскери қызметке орналасқандарға кіші офицерлік шендерді алуға рұқсат етілетіндігін мәлімдеді. Бұрын оларға әскерде қатардағы жауынгер ретінде қызмет етуге, сондай-ақ құқық қорғау органдарында - полицияда, кеденде және есірткіні бақылау бөлімінде жұмыс істеуге рұқсат етілген.

Ортағасырлық әйелдерге қатысты дискриминациямен  танымал болған ел билігі үшін бұл жетістік деп айтуға болады. Бұрын үкімет әйелдер жұмыс істемей, үйде отыруы керек деп ашық айтқан. Бірақ соңғы жылдары жағдай біртіндеп өзгерді. Әсіресе, мұнай бағасының құлдырауынан кейін, корольдік өзінің экспортына сенім артуға үйрене бастады. Сауд Арабиясы  кірістердің төмендеуіне байланысты үнемдеу, мемлекеттік секторға шығындарды азайту және жеке секторды дамыту қажеттілігіне тап болды.

Есіктің астындағы құжаттар

Қазіргі уақытта Сауд Арабиясында жұмыс істейтін әйелдердің үлесі 23% құрайды (дүниежүзілік орташа көрсеткіш шамамен 50%, АҚШ пен Ресейде - 55%, Қазақстанда - 65%). Бұл біліктіліктің жетіспеуі немесе жұмыс істегісі келмегендіктен емес. 2014 жылы жүргізілген зерттеу Сауд Арабиясында жұмыссыз әйелдердің ерлерге қарағанда жақсы білімді екендігі анықталды. Ол жерде 2010 жылдың басында жұмыс істеген американдық заңгер жергілікті компаниялардың қызметкерлерінің арасында әйелдер аз болғанын айтты, «бірақ ондағы адамдар аз болды және көп жұмыс істеді».

Бұл тек ресми кедергілерден емес. Кедергілердің бірі гендерлік сегрегация, қарама-қарсы жыныс мүшелерінің арасындағы байланыстарға шектеулер (ережелер жұмыс орнындағы байланыстарды болдырмайды, бірақ көптеген ұйымдарда қатаң шектеулер сақталады). АҚШ адвокаты алғашқыда  өз компаниясында көмекшіні жалдағысы келетінін айтқан. Бірақ, осыған байланысты болатын қиындықтарды қарастырғаннан кейін, ол бұл ойдан бас тартты.

«Ережеге сәйкес оның кеңсесі басқа қабатта, электронды құлыппен жабылатын есікпен қамтамасыз етілуі керек болды», - деді ол. «Егер мен оған құжаттарымды беруім керек болса, алдымен телефон соғып, оның қабатына түсіп, есіктің астындағы тесік арқылы құжаттарды беруім керек». Дәл сол себептермен - әйелдердің бейтаныс еркектермен сөйлесуінің шектелуіне байланысты, оның компанияның ісі бойынша мемлекеттік мекемелерге бара алмайтын еді. Ал, маған дәл осындай көмек керек еді ».

Содан бері билік біраз жеңілдіктер жасады. Сауда саласында әйелдерге біртіндеп жұмыс істеуге рұқсат етілді (2010 жылдың басында оларға косметика мен іш киім сататын дүкендерде жұмыс істеуге рұқсат етілді - үкімет, жергілікті консерваторлар сияқты, мұндай дүкендер моральдық нормаларға сәйкес келеді деген бастаманы қолдады). Олар туризм индустриясына жіберілді. Адвокат ретінде жұмыс істеуге рұқсат етілген. Олар тіпті кейбір басшылық лауазымдарға қабылданды (2017 жылы әйел алғаш рет Сауд Арабия биржасының басшысы болып тағайындалды).

Бірақ прогресс баяу. Сауд арабиясы әйелдерге  көлік жүргізуге тыйым салынған әлемдегі жалғыз.   Күлкілі тыйымды алып тастау үшін ондаған жылдар қажет болды. Бұл олардың жұмысқа орналасуына кедергі келтірді (үйден тыс байланыстарға қатысты қатаң ережелерді сақтау үшін көптеген әйелдер жұмысқа бару үшін жүргізуші жалдауға мәжбүр болды, ал бұл жалақының көп бөлігін алады). Сарапшылар тыйым салудан бас тарту ІЖӨ-нің 1 пайызға өсуіне әкелуі мүмкін деп мойындады. Бірақ бір жыл бұрын ғана билік оны жоюға келісті.

Сауд Арабиясы, бұрынғыдай, Дүниежүзілік экономикалық форумның бағалауы бойынша гендерлік алшақтық тұрғысынан аутсайдерлердің бірі болып табылады. 2018 жылғы рейтингте ол соңғы ондықта болды - Ливан мен Иран арасындағы.

Мамандыққа ресми тыйым салу мәселенің бір бөлігі ғана. Сауд Арабиясында кемсітушілік - заңдар, діни нормалар (көбінесе өзгеше түсіндірілетін) және архаикалық салт-дәстүрлердің өзара араласуының нәтижесі. Ол заңдарды қадағалайтын - «қорғаушылар» деп аталатындардың билігі жуырда әлсірегенімен, жоғалған жоқ.

"Сауд" трендіндегі әйелдер

Сауд Арабиясының еңбек нарығында Таяу Шығыстағы мұнайға бай басқа елдерге тән үлгі пайда болды. Азаматтар  (көбінесе ер адамдар) мемлекеттік сектордағы табысты және ауыртпалықсыз жұмыспен қамтамасыз етілген. Және оған тек жалақы алу үшін келетін. Министрліктің  бір қызметкерінің айтуынша, бір күні оның департаментіне аяқ астынан тексеру келіп қалған. Жоспардан тыс тексеру персоналдың шамамен 70% -ы жұмыс орындарында болмағанын көрсеткен . Жеке сектордағы ауыр және лас жұмыстарды - мигранттар жүргізеді. Сауд Арабиясының әйелдерінің көпшілігі жұмыс істемейді, бірақ 2010 жылдардың басынан бастап олар жәрдемақы ала бастады. Айына шамамен 500 доллар.  Еңбек министрлігі «әйелдің орны - үй» болғаны дұрыс, ал жұмыс «бала тәрбиелеуге кедергі келтіреді» деп мәлімдеді.

Мемлекеттік осы жүйені мұнайдың жоғары бағасы қолдап келген болатын, бірақ 2014 жылы мұнай бағасы құлағаннан кейін қиындықтар басталды. Экономика тарыла бастады (2017 жылы Дүниежүзілік банктің мәліметтері бойынша елдің ЖІӨ 0,7% төмендеді). Енді ол қайтадан өсуде.  Елдің Орталық банкі 2019 жылы ЖІӨ 2% -ға өседі деп болжайды. Бірақ басқа ақпарат көздері бірнеше себептерге байланысты, атап айтқанда мұнай өндірісінің төмендеуіне байланысты өсім төмен болады деп санайды (жақында Moody's халықаралық рейтинг агенттігі ЖІӨ-нің 1,5% -дан 0,3% дейін төмендеуіне байланысты, өзінің болжамын қайта қарады). Кейбіреулер одан әрі құлдырайды деуде.

Бағалар құлдырағаннан кейін (олар көтерілді, бірақ бұрынғы деңгейге жете алмады, қазір Brent маркалы мұнай 2014 жылы баррелі үшін 90 доллардан асады, шамамен 60 долларға сатылуда), ел қаражат тапшылығына тап болды. Жинақы болуға дағдыланбаған билік үкіметтің шығындарын қысқарта бастады, субсидияларды алып тастап, жаңа салықтар енгізді. Бірақ әзірге бұл жеткіліксіз - ХВҚ болжамына сәйкес, 2019 жылы Сауд Арабиясының бюджет тапшылығы ЖІӨ-нің 7% құрайды.

Үкімет экономиканы оның мұнайға тәуелділігін төмендету арқылы модернизациялау керектігін мойындайды (жақында Сауд Арабиясының мұнай нысандарына жасалған шабуылдар қазіргі модельдің осалдығын баса көрсетті). «Біз елдің  шикізат бағасына тәуелді болуына жол бермеуіміз керек» деп 2030 жылға дейінгі даму стратегиясының кіріспесінде ханзада Мохаммед бин Салман мәлімдеді. Сонымен бірге, билік «арабтандыру» бағдарламасын жүзеге асыру арқылы мигранттардан бас тарту және жергілікті тұрғындарды жеке секторға тарту арқылы еңбек нарығын өзгертуге тырысуда. Мұның бәрі әйелдердің мәртебесін қайта қарауға ықпал етеді. Бірнеше жыл бұрын қабылданған стратегия бойынша Сауд Арабиясының жоғары оқу орындарының түлектерінің ішінде әйелдердің жартысынан көбін  «экономика дамуына үлес қосу үшін» пайдалану керек деп санайды. 2030 жылға қарай жұмыс істейтін әйелдердің үлесін 30% дейін арттыру жоспарлануда.

Қорғаушылар мен адам құқықтарын қорғаушылар

Сауд Арабиясында жұмыс істейтін «қорғаушылар» жүйесі бойынша туғаннан бастап әйел ер адамның ресми бағыныштысы. Біріншіден, әкесі оған қамқор болады, содан кейін күйеуі қайтыс болған жағдайда, мысалы, ұл немесе ағасы қамқоршы бола алады. «Егер әйел ажырасатын болса, ол ағайынды біреудің қамқорлығында болады. Немесе әкесінің, дейді жергілікті тұрғын. - Бұл талқыланбайтын мәселе. Ол басқа біреудің меншігі сияқты ».

«Қорғаушының» рұқсаты жұмысқа, құжаттарды рәсімдеуге, неке қиюға, саяхаттауға және т.б. талап етілуі мүмкін. Кейде құқық қорғаушылар атап өткендей, үйден дүкенге шығуға да рұқсат керек.

Соңғы жылдары "қамқоршылардың" билігі шектелді. Әйелдерге, кем дегенде, ресми түрде, өз ісін ашуға, мемлекеттік органдармен байланыс орнатуға, тіпті шетелге шығуға рұқсат етілді. Мұның бәрі «қорғаушының» ресми рұқсатынсыз.

Алайда, Human Rights Watch құқық қорғаушылары атап өткендей, жүйе тек ресми емес, сонымен қатар бейресми ережелерге де негізделген. Өткен жылғы есебінде ұйым ел тұрғындарын кемсітетін «қорғаушылар» жүйесі сақталатындығын атап өтті. Олардың рұқсаты әлі де қажет, мысалы, әйелге үйлену үшін. Олардың бостандығы оларға байланысты болуы мүмкін - бағынбағаны үшін сот оны түрмеге қамауға құқылы, және мерзім аяқталғаннан кейін де оны «қорғаушы» кетуі керек.  Әйтпесе әйел қамауда қалуы мүмкін.

Көлік жүргізуге тыйымның алынып тасталуы заңның жұмыс істей бастауының мысалы болып табылады. Өткен жылы билік бұл туралы жариялаған кезде, реформаның қарсыластары оған ашық қарсы болды. Әлеуметтік желілерде олар өз отбасыларында әйелдерге көлік жүргізуге жол берілмейді деп мәлімдеді. Бұлар бос сөз емес еді. Кейінірек ел тұрғындары арасында жүргізілген сауалнамаларда шамамен 15-20% -ы әйелдердің құқық алу мүмкіндігіне ие болмайтындықтарын мойындады, өйткені еркек туыстары рұқсат бермеген.

Кейбіреулері, тіпті мұндай жағдайда да өз құқықтарын қорғауға көшті. Ал тағы бірі өздерінің құқығын неке шартына қосуға кірісті - бұл оны сақтаудың кепілі ретінде (шектеулерге қарамастан, Сауд Арабиясындағы әйелдер сотқа жүгіне алады, ал келісімшартты бұзу ажырасудың ресми себебі болуы мүмкін). Мұндай келісімдерге басқа жағдайлар енгізілген де жағдайлар бар - егер ол жұмыс істесе, әйелі жалақысын ұстап тұра алатынына кепілдік немесе күйеуі басқа әйел алмайтыны туралы уәде береді. Либерализация шектеулі болса да, діни қызметкерлер Абдулмохсен Аль-Ажеми атап өткендей, ерлер әйелдердің шағымдарына жауап береді. «Бұрын қоғам оларды естімейтін» дейді ол. - Күйеулер даулы жағдайда: «жоқ» деп жауап берді. Енді  олар әйелдерді тыңдайды ».

Аударған "Адырна" ұлттық порталы

 

Пікірлер