Әрбір түркі халқының Наурызды қарсы алу, атап өту орайында өзіндік дәстүр, жоралғылары бар. Ең бастысы – қыстан шыққаннан кейінгі аузы көкке тиген тіршілік иесінің қуанышын тойлау.
Түркі жұрты арасындағы Наурыздың негізгі жоралғылары қандай, солардың кейбіріне тоқтала кеткен абзал.
БЕС МЫҢ ЖЫЛДЫҚ НӘН НАУРЫЗ
Наурыз – көктемнің келуін, табиғаттың жаңаруын және жаңа өмір циклінің басталуын білдіретін ежелгі мерекелердің бірі.
Бұл мейрам 21 наурызда, көктемгі күн мен түннің теңелу күнінде атап өтіледі және Түркі әлемі, сондай-ақ Кавказ бен Иран елдері үшін маңызды мәдени және рухани дәстүр болып саналады.
Наурыздың тарихы тереңге тамыр жайған. Зерттеулерге сүйенсек, бұл мейрам бес мың жылдан астам уақыт бұрын атап өтіле бастаған. Дәл осы күні Күн көктемгі нүктесіне жетіп, күн мен түн теңеседі.
Әрбір түркі халықтарының Наурызды тойлауда өзіндік дәстүрлері бар, бірақ басты мәні – қатал қыстан кейін көктемді қарсы алу.
ӘЗЕРБАЙЖАНДАҒЫ ӘЗ НАУРЫЗ
Әзербайжанда мейрамнан бір ай бұрын әрбір үйде көктемнің символы – бұршақталған бидай өсіріледі.
Үй иелері арнайы ыдысқа дәнді дақыл сеуіп, оны ылғалды матаға орап, жасыл өскіндер шыққанша күтеді. Бұл дәстүр табиғаттың жаңаруын, молшылықты және жақсы өнімге деген үмітті білдіреді.
Мейрамға дайындық тек бидай өсірумен шектелмейді. Үйлер тазартылады, тәтті тағамдар пісіріліп, көшелерде от жағылып, думанды кештер ұйымдастырылады.
Наурыздағы басты дәстүрлердің бірі – оттан секіру. Мереке қарсаңындағы кеште әрбір аулада алау жағылады, ал әр отбасы мүшесі “Барлық қиындықтарым – отқа, бар бақытым – өзіме” деп айтып, оттың үстінен секіреді. Бұл рәсім жамандық пен ауыртпалықтан арылтып, жаңа жылды жеңіл жүрекпен қарсы алуға көмектеседі деп саналады.
Әзербайжанда Наурыз – тек дастарқан басындағы мейрам емес, ол халықтық серуендер, музыка мен билердің, ұлттық ойындар мен түрлі шаралардың мерекесі. Бұл күні ашуғ (ақындар) мен ханенде (дәстүрлі орындаушылар) көне әуендер шырқап, халықты ерекше әсерге бөлейді. Дарбоздар (арқан үстімен жүретін өнерпаздар) өз шеберліктерін көрсетсе, пехлевандар (балуандар) күш пен ептілік жарыстарында бақ сынайды.
ҚАЗАҚСТАН
Қазақтар арасында Наурызға қатысты бірнеше аңыз бар. Соның бірі бойынша 21-нен 22 наурызға қараған түні Қыдыр ата жер бетін аралап, әр шаңыраққа құт-береке әкеледі.
Көшпенді халықтар үшін жыл мезгілдерінің ауысуы үлкен маңызға ие болды. Оның ішінде қыстың аса ауыр кезең болғаны белгілі. Әсіресе, әр 5-6 жылда бір қайталанатын жұт халыққа қиын соққан. Сондықтан Наурыз мейрамын ерекше көңіл-күймен қарсы алған.
Бүгінде Қазақстанда Наурыз – 21-23 наурыз аралығында тойланатын мемлекеттік мейрам. Бұл күндері халықтық жәрмеңкелер, театрландырылған қойылымдар, ұлттық ойындар (көкпар), күрес сайыстары және киіз үй көрмелері ұйымдастырылады.
Наурыздың басты тағамы – “Наурыз көже”. Ол жеті түрлі ингредиенттен дайындалады, олардың әрқайсысы молшылық, денсаулық және берекені білдіреді. Көженің құрамына су, ет, сүт, тұз, май, ұн және жарма кіреді. Бұл тағамның дайындалу әдісі әр аймақта әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ингредиенттердің саны әрқашан жеті болады, өйткені жеті саны қасиетті саналады.
ӨЗБЕКСТАН, ҚЫРҒЫЗСТАН, ТҮРКІМЕНСТАН, ТӘЖІКСТАН
Өзбекстанда Наурыз ерекше сән-салтанатпен тойланады. Бұл күні ат спорты, көкпар, дәстүрлі билер мен концерттер ұйымдастырылады. Наурыздың басты тағамы – “сумалак”.
Қырғызстанда “Нооруз” ұлттық ойындармен және күрес сайыстарымен ерекшеленеді. Бұл елде мереке түні барлық ыдыстарды сүт, су және астықпен толтыру – молшылықтың белгісі саналады.
Түркіменстанда Наурыз мемлекеттік мейрам ретінде атап өтіледі. Бұл күні ұлттық ойындар мен фестивальдер ұйымдастырылады, ал тағамдардың ішінде палау, чурек және пахлава ерекше орын алады.
Тәжікстанда Наурыз жаңа жылдың бастауы ретінде қабылданады. Бұл күні ұлттық ойындар, күрес сайыстары ұйымдастырылып, палау пен кәуап дайындалады. Сондай-ақ, жігіттер болашақ жарын осы күні таңдайды деген сенім бар.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНДАҒЫ НАУРЫЗДЫҢ МАҢЫЗЫ
Бүгінде Наурыз – тек дәстүрлі мереке ғана емес, сонымен қатар Орталық Азия халықтарының мәдени мұрасының маңызды бөлігі. Ол бірлік пен достықтың, бейбітшілік пен келісімнің символы болып табылады.
2009 жылы ЮНЕСКО Наурызды адамзаттың материалдық емес мәдени мұралары тізіміне енгізді, ал 2010 жылдан бастап БҰҰ 21 наурызды Халықаралық Наурыз күні ретінде ресми түрде бекітті.
Осылайша, Наурыз – түркі халықтары үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін көктемнің, жаңарудың және бейбітшіліктің жаршысы болып қала береді.
