Орталық Азияның әлеуетті елінің бірі ретінде аталып жүрген Өзбекстан президентінің бүгін басталған Франция сапарының сипаты қандай?
12 наурызда Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев мемлекеттік сапармен Парижге барып, Франция президенті Эммануэль Макронмен кездесті. Елисей сарайының мәлімдеуінше, кездесу барысында «сирек және стратегиялық металдар бойынша тығыз ынтымақтастық» талқылану үстінде.
Бұл сапар екі ел арасындағы қарым-қатынасты одан әрі нығайтуға бағытталған делінеді. Франция үшін Өзбекстан — маңызды уран жеткізушісі, ал Ташкент Париждің энергетикалық тәжірибесіне қызығушылық танытып отыр.
УРАН. ӨЗБЕКСТАН НИГЕРДІҢ ОРНЫН АЛМАСТЫРАДЫ
Өзбекстан мен Францияның байланыстары соңғы жылдары айтарлықтай нығайды. 2023 жылдың қараша айында Шавкат Мирзиёев пен Эммануэль Макрон Самарқанда кездескен болатын. Ол кезде француздық Orano компаниясы Өзбекстанда уран өндіруді өздігінен бастайтынын жариялап, жобаға 500 миллион долларға дейін инвестиция салуға ниетті екенін мәлімдеген.
Франция үшін уранмен қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып тұр. Елдегі 18 атом электр станциясы жалпы электр энергиясының 65%-ын өндіреді. Бірақ 2023 жылы Нигердегі әскери төңкерістен кейін, ондағы Orano компаниясының кен орны Франция үшін қолжетімсіз болып қалды. Бұл кен орны елдің уран импортының 20%-ын қамтамасыз ететін маңызды ресурс еді.
Ал Өзбекстан өз энергетикалық серіктестерін әртараптандыруды мақсат етіп отыр. Елдің экономикасы қарқынды дамып келеді. 2024 жылы ЖІӨ 6%-ға, ал халық саны 2%-ға өсті. Осыған байланысты энергетикалық сұраныс та артып отыр.
Өзбекстан уран өндіру бойынша әлемде бесінші орында. Ілгеріде Өзбекстан бұл металдың шамамен 7%-ын өндірсе, 2023 жылы 4 мың тонна уран өндірген. 2030 жылға қарай бұл көрсеткішті 7 мың тоннаға дейін арттыру жоспарланып отыр.
2019 жылдан бастап француз-өзбек Nurlikum Mining бірлескен кәсіпорны (Orano мен мемлекеттік «Навоийуран» компаниясы негізін қалаған) Желкенді уран кен орнында геологиялық барлау жұмыстарын жүргізіп келеді. 2023 жылы Orano алғашқы сынақ партиясы ретінде 350 кг уран өндіргенін хабарлады.
ЖАҢАРТЫЛАТЫН ЭНЕРГИЯҒА КӨШУ
Мирзиёев үкіметі энергетикалық секторды жаңғырту жұмыстарын да қолға алған. Билік 2030 жылға қарай жаңартылатын энергия көздерінің үлесін 16%-дан 54%-ға дейін арттыруды жоспарлап отыр.
Француздық TotalEnergies компаниясы 2022 жылы Самарқанд облысында 131 МВт қуаты бар «Тутли» күн электр станциясын іске қосты.
2024 жылы Voltalia энергетикалық компаниясы Хорезм облысында 100 МВт қуаты бар Sarimay Solar күн электр станциясының құрылысын бастады. Бұл жоба 2025 жылдың соңына қарай аяқталуы тиіс.
ӨЗБЕКСТАНДА ЕУРОПАЛЫҚ АТОМ СТАНЦИЯСЫ САЛЫНА МА?
Өзбекстан атом электр станциясын салу мәселесін де қарастырып жатыр. Бұл бағытта бірнеше француз компаниясымен келіссөз жүргізілуде.
«Узатом» компаниясының директоры Азим Ахмедхаджаевтың айтуынша, Assystem — техникалық серіктес, Bureau Veritas — персоналды оқыту үшін, ал Framatome — электр станцияларын техникалық басқару бойынша серіктес болмақ.
Қазіргі уақытта Өзбекстанда шамамен 50 француз компаниясы жұмыс істейді.
Өзбекстан мен Франция арасындағы энергетикалық ынтымақтастық артып келеді. Ташкент уран өндірісін ұлғайтып, жаңартылатын энергияға көшуді жоспарлап отыр. Ал Париж үшін Өзбекстан — стратегиялық маңызды ресурс көзі.
