Қазақ халқының тарихы мен мәдениеті бай және сан алуан. Әрбір дәстүр мен ғұрып халқымыздың тұрмыс-салтында, күнделікті өмірінде ерекше орын алған. Уақыт өте келе кейбір дәстүрлеріміз ұмытылып, қазіргі заманға сай бейімделіп өзгерді. Дегенмен, бұл дәстүрлердің көбі халқымыздың рухани байлығы мен мәдени мұрасының маңызды бөлігі болып табылады. Бұл мақалада қазақ тарихындағы ұмытылып бара жатқан дәстүрлер туралы сөз қозғаймыз.
1. Ерулік беру
Ерулік – жаңа қонысқа көшіп келген отбасын ауылдың қалған тұрғындары құттықтап, оларды дастарханға шақыратын дәстүр. Бұл – жаңа көршілермен танысу, ара-қатынас орнату, өзара қолдау көрсету мақсатындағы мейірімділік пен қонақжайлылықтың көрінісі. Көшіп келген отбасы өз кезегінде ерулікке шақырғандарға құрмет көрсетіп, кейіннен өз үйлеріне шақырып дастарқан жайған. Қазіргі кезде бұл дәстүр сирек кездеседі, әсіресе қалаларда, алайда ол қазақ халқының өзара сыйластық пен татулықты бағалағанының белгісі ретінде маңызды.
2. Сыбаға
Сыбаға – қазақтың ежелгі дәстүрлерінің бірі. Бұл дәстүр бойынша, әр адам өзінің туыстарына немесе қадірлі кісілерге арнап арнайы ет бөлігін қалдыратын болған. Әсіресе, қонақ келгенде оған арналған сыбағаны ұсыну міндетті болған. Сыбаға арқылы қазақ халқының бір-біріне деген сыйластығы, мәртебе беруі және құрмет көрсетуі байқалады. Бүгінде бұл дәстүр ауылдық жерлерде ғана сақталғанымен, қалалық ортада ұмытыла бастаған.
3. Қыз қуу
Қыз қуу – қазақ халқының ұлттық ойындарының бірі. Бұл ойында жігіт пен қыз ат үстінде жарысып, қыз қуу арқылы өз шеберліктерін көрсеткен. Қызды қуып жеткен жігіт оны шапалақпен ұратын болса, қуып жетпеген жігітке қыз қамшымен жауап қайтаратын болған. Бұл ойын жастардың ептілігін, батылдығын көрсетіп, олардың арасындағы қарым-қатынасты нығайтатын құрал болған. Бүгінде бұл дәстүр мерекелік іс-шараларда ғана ұйымдастырылса да, оның күнделікті өмірде қолданылуы сирек.
4. Шежіре тарату
Шежіре – қазақ халқының тарихи жадында ерекше орын алған құнды дәстүрлердің бірі. Қазақтар өздерінің шыққан тегін, ата-бабаларын бірнеше ұрпаққа дейін біліп отырған. Бұл дәстүр арқылы әрбір отбасы мен ру өз шежіресін сақтап, оны ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған. Шежіре тарату қазақ халқының бір-біріне туысқандық қатынастарын айқындап, олардың бірлігі мен ынтымағын күшейтуге бағытталған. Бүгінде бұл дәстүр ұмытыла бастағанымен, оны қайта жаңғырту маңызды.
5. Сарқыт
Сарқыт – қазақ дастарқанының ерекше белгісі. Қонаққа келген адамға тағамның дәмінен ауыз тигізу және сарқыт қалдыру үлкен құрмет пен сыйластықты білдірген. Қонақ кісі үйіне қайтқанда үй иесі дастарқаннан артық қалған дәмді орап беріп, сарқыт ретінде үйіне апаруға жол-жоралғы жасаған. Бұл дәстүр қонақжайлылық пен мейірімділікті көрсеткен. Қазіргі таңда сарқыт беру сирек кездеседі, бірақ ол қазақ халқының қонаққа құрмет көрсету дәстүрінің көрінісі болып қала береді.
6. Бастаңғы
Бастаңғы – үлкендер жол жүргенде немесе қонаққа кеткенде, ауылда қалған жастардың бас қосып, өзара ойын-сауық құру дәстүрі. Жастар бұл жиындарда ән салып, би билеп, түрлі ойындар ойнаған. Бұл дәстүр жастардың бір-бірімен араласуына, көңіл көтеруіне, өзара танысуына мүмкіндік беретін мейрам ретінде ұйымдастырылған. Бүгінгі күнде бастаңғы өткізу дәстүрі ұмытылып барады, алайда ол қазақ жастарының еркін әрі қуанышқа толы сәттерін көрсететін ерекше дәстүр.
7. Тоқымқағар
Тоқымқағар – жас жігіт алғаш рет алыс жолға шыққанда ұйымдастырылатын дәстүрлі шара. Бұл – жігіттің ержетіп, үлкен өмірге қадам басқанының белгісі ретінде өткізілетін мейрам. Жолға шығар алдында оның жақындары мен туыстары жиналып, арнайы дастархан жайып, баталарын берген. Бұл дәстүр жастарды қолдау және олардың болашағына сенім білдіру үшін маңызды болған. Бүгінде тоқымқағар дәстүрі сирек кездеседі, бірақ оны қайта жаңғырту жастардың рухани дамуына ықпал етеді.
8. Аунату
Аунату – қазақ халқының ерекше дәстүрлерінің бірі, жаңа түскен келіннің ауылдағы барлық үйлерге кіріп шығуын және өздерінің шаңырақтарына сәттілік тілеуін білдіретін әдет-ғұрып. Бұл дәстүр жаңа түскен келінді ауыл өмірімен таныстыру мақсатында жүргізілген. Аунату қазіргі кезде сирек кездеседі, бірақ ол қазақ халқының бір-біріне деген құрметі мен қарым-қатынасын нығайтуға бағытталған.
Қазақ халқының ұмытылып бара жатқан дәстүрлері – біздің рухани байлығымыз бен мәдениетіміздің ажырамас бөлігі. Бұл дәстүрлер ұлттық бірегейлікті сақтауға, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан құндылықтарды жаңғыртуға жол ашады. Осы дәстүрлерді қайта жандандыру арқылы біз халқымыздың мәдени мұрасын сақтап, болашақ ұрпаққа жеткізе аламыз.
