Елдің дамуы тек экономикалық көрсеткіштермен немесе жаңа технологиялармен өлшенбейді. Қоғамның өркениеттілік деңгейін анықтайтын басты өлшемдердің бірі – азаматтық қоғамның қалыптасуы.
Бұл ұғым жай ғана ұйымдар мен қозғалыстардың жиынтығы емес, ол – саналы, белсенді, жауапкершілікті азаматтардың қауымдастығы, яғни мемлекет пен халық арасындағы алтын көпір.
Азаматтық қоғам деген не?
Азаматтық қоғам – бұл адамдардың ерікті бірлестіктері, қоғамдық ұйымдары мен бастамалары арқылы өз мүдделерін білдіру және қорғау жүйесі. Мұнда әрбір адам өзін қоғамның белсенді мүшесі ретінде сезініп, мемлекетке серік бола отырып өмір сүреді.
Мұндай қоғамда халық өз пікірін ашық айта алады, шешім қабылдау процесіне қатысады және мемлекеттік саясаттың бағытына ықпал ете алады. Бұл – демократияның ең басты тірегі.
Қазақстанда азаматтық қоғам қалыптасу жолында біршама ілгерілеу бар. Бүгінгі таңда мыңдаған үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) жұмыс істейді, еріктілер қозғалысы дамып келеді, жастар саясаты жаңа серпін алуда. Дегенмен, азаматтық белсенділіктің жалпы деңгейі әлі де төмен.
Кей азаматтар қоғамдық істерге араласудан қашқақтайды. Себебі сенім мен жауапкершілік мәдениеті толық қалыптаса қойған жоқ. Көп жағдайда адамдар “бұл менің ісім емес” деп шетте қалуды жөн көреді. Ал шындығында, қоғамның сапасы – оның азаматтарының белсенділігіне тікелей байланысты.
1. Білім мен ақпараттандыру
Азаматтық қоғамның негізі – білімді және саналы азамат. Сондықтан мектеп пен жоғары оқу орындарында азаматтық сана мен жауапкершілікті дамытуға бағытталған пәндер мен бағдарламалар енгізілуі қажет. Азаматтық мәдениет – тек саясатты білу емес, өз құқығы мен міндетін түсіну, қоғамдық мүддеге бейжай қарамау.
2. Қоғамдық бақылау және ашықтық
Мемлекеттік органдардың жұмысы ашық болған сайын, халықтың сенімі де артады. Ақпаратқа қол жеткізу, ашық бюджет және қоғамдық тыңдаулар – қоғам мен билік арасындағы сенімді нығайтудың маңызды тетігі.
3. Жергілікті бастамаларды қолдау
Азаматтық қоғам ең алдымен жергілікті деңгейде қалыптасады. Ауылдар мен қалаларда шағын қоғамдық кеңестер, еріктілер топтары мен жастар ұйымдарын қолдау қажет. Мұндай бастамалар қоғам мүшелерін біріктіріп, нақты әлеуметтік мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
4. Медиа және әлеуметтік желілердің ықпалы
Бүгінде медиа мен әлеуметтік желілер азаматтық қоғамның қуатты құралына айналды. Онлайн петициялар, қоғамдық талқылаулар, еріктілер қозғалысы – бәрі азаматтық белсенділіктің көрінісі. Дегенмен, мұнда да ақпарат мәдениеті мен жауапкершілік ерекше маңызға ие.
5. Мемлекет пен қоғам арасындағы серіктестік
Үкімет пен қоғамдық ұйымдар бәсекелес емес, әріптес болуы тиіс. Ортақ жобалар, гранттық бағдарламалар мен ашық диалог азаматтардың бастамасын жүзеге асыруға жол ашады.
Жастар - азаматтық қоғамның негізгі күші
Қоғамның ең белсенді бөлігі – жастар. Олар жаңа идеяларға ашық, өзгерісті қалайды және цифрлық ортада еркін. Сол себепті жастардың еріктілік қозғалыстарға, қоғамдық жобалар мен пікірталас клубтарына қатысуы – ел болашағы үшін маңызды.
Жастар тек тыңдаушы емес, өзгеріс әкелетін жасампаз күш болуы керек. Әділетсіздікке бейжай қарамай, әлеуметтік жобаларды іске асыру – нағыз азаматтық ұстанымның көрінісі.
Азаматтық қоғамды дамыту – ұзақ әрі үздіксіз процесс. Ол тек заңдармен немесе ресми бағдарламалармен қалыптаспайды, әрбір адамның санасынан бастау алады.
Егер әр азамат өз ортасына, қоғамға және мемлекетке бейжай қарамаса, өз пікірін ашық білдіріп, игі іске үлес қосса – онда шынайы азаматтық қоғам орнайды.
