Бүгінгі таңда аудармашы тек тіл білетін маман ғана емес. Одан талап етілетін құзыреттер бұрынғыдан әлдеқайда кеңейіп кетті. Бұрын “екі тілді меңгерген адам аудармашы бола алады” деген түсінік бар еді, қазір бұл жеткіліксіз. Заманауи баспа, халықаралық ұйым немесе бизнес-компания аудармашыдан кәсіби, тілдік, мәдени және техникалық қабілеттердің толық жиынтығын күтеді.
Ең бірінші талап – тілдік құзырет. Бұл тек сөздік қор мен грамматиканы білу емес, тілдің стилистикалық реңктерін, идиомаларын, астарлы мағынасын меңгеру. Мысалы, ағылшын тіліндегі “to break the ice” тіркесін тура “мұзды жару” деп аудара алмайсың, оны “әңгіме бастау” немесе “жайсыздықты жеңілдету” деп беру қажет. Бұл – тек сөз білу емес, тілдің мәдени қолданысын түсіну.
Екінші – мәдениаралық құзырет. Аудармашы екі мәдениеттің ортасында жүреді. Ол тек тілдің заңдылықтарын емес, сол тілде сөйлейтін халықтың дәстүрін, дүниетанымын, тарихын түсінуі керек. Мысалы, корей тіліндегі “정” немесе “한” ұғымдары – мәдениетті білмеген адамға жай сөз ғана, бірақ аудармашы үшін оларды дұрыс жеткізу – кәсіби міндет.
Үшінші – технологиялық құзырет. Қазір аудармашы тек қағазбен жұмыс істемейді. CAT-tools, терминологиялық базалар, онлайн-сөздіктер, мәтіндерді автоматты тексеру бағдарламалары – бәрі күнделікті жұмыс құралына айналды. Заманауи талап бойынша аудармашы Trados, MemoQ сияқты бағдарламаларды еркін меңгеруі керек.
Төртінші – кәсіби этика мен жауапкершілік. Уақытылы тапсыру, құпия ақпаратты жария етпеу, авторлық құқықты сақтау – аудармашының кәсібилігін айқындайтын негізгі талаптар. Шетелдік тәжірибеде бір күн кешіккен мәтіннің өзі аудармашыны сенімсіз маман ретінде көрсетеді.
Бесіншіден, шығармашылық құзырет те маңызды. Әсіресе әдеби аудармада сөзді жай ғана жеткізу аздық етеді. Автордың стилін, эмоциясын, бейнелілігін сақтап, жаңа тілде қайта жасау – аудармашының ең үлкен сынағы. Мысалы, Хемингуэйдің қысқа, нақты сөйлемдерін қазақшаға аударғанда дәл сондай ықшамдықты ұстап тұру оңай емес.
Қорытындысында, заманауи аудармашы – тіл маманы ғана емес, мәдениетаралық дәнекерші, технологиялық құралдарды меңгерген кәсіби редактор, қажет болған жағдайда шығармашылық әріптес. Одан талап етілетін құзыреттер қаншалықты көп болса да, бәрінің түпкі мақсаты бір – түпнұсқаның мәнін жоғалтпай, оқырманға сапалы, түсінікті әрі әсерлі мәтін ұсыну.
