Бүгінгі күні ақпараттың көлемі мен жылдамдығының артуы жалған ақпараттың таралуына үлкен мүмкіндік туғызды. Әлеуметтік желілер, интернет-платформалар мен бұқаралық ақпарат құралдары арқылы таралатын ақпараттың 20%-ы жалған, манипулятивті немесе арандатушылық сипатта болуы мүмкін. Бұл мәселе, әсіресе, пандемия, сайлау науқандары, климат өзгерісі сияқты маңызды қоғамдық мәселелерде айқын көрініс тауып отыр. Сондықтан, жалған ақпаратқа қарсы тұру қазіргі қоғамның басты міндеттерінің бірі болып отыр.
Жалған ақпараттың салдары
Жалған ақпараттың таралуы қоғамда үлкен қауіп туғызады. Ол тек жеке тұлғаларға ғана емес, тұтас мемлекеттердің қауіпсіздігіне, ұлттық тұрақтылыққа да қауіп төндіреді. Мысалы, 2016 жылғы АҚШ президенттік сайлауында әлеуметтік желілер арқылы таралған жалған ақпараттар сайлау нәтижесіне әсер етті деген пікірлер бар. Бұл жағдай «цифрлық манипуляция» деп аталып, киберқауіпсіздік саласында жаңа стандарттарды қалыптастыруға себеп болды.
Жалған ақпараттың қоғамға тигізетін тағы бір зияны – адамдарды адастыру, олардың дұрыс шешімдер қабылдауына кедергі келтіруі. Ковид-19 пандемиясы кезінде «вакциналар адам ДНҚ-ын өзгертуге әсер етеді» немесе «пандемия жасанды жасалған» деген жалған ақпараттар қоғамда үлкен сенімсіздік туғызды. Бұл ақпараттар адамдарды вакцина алудан бас тартуға және эпидемияның таралуына әсер етті. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметі бойынша, пандемия кезіндегі жалған ақпараттың таралуы әлемде 1 миллионға жуық адамның өміріне қауіп төндірді.
Технологиялар мен цифрлық платформалар жалған ақпараттың таралуына қолайлы жағдай туғызса да, оларды бақылау мен тоқтату үшін тиімді құралдарға айналуы мүмкін. Әлеуметтік желілер мен интернет-платформаларда ақпаратты тексеру, жалған жаңалықтарды анықтау мақсатында бірнеше құралдар мен алгоритмдер іске қосылды. Мысалы, Facebook, Twitter сияқты компаниялар жалған ақпаратты анықтайтын жүйелер енгізіп, пайдаланушыларға ақпараттың дұрыстығын тексеруге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде көптеген деректерді тексеру ұйымдары мен тәуелсіз журналистердің жұмысы осы мәселені шешуге бағытталған. Мысалы, "Snopes", "FactCheck.org" сияқты сайттар жалған ақпаратты теріске шығарып, ғылыми негізде дәлелдермен көрсетеді. Сонымен қатар, Google компаниясы да жалған ақпаратты анықтау үшін арнайы алгоритмдер жасап шығарды, бұл желілерде таралған фейк жаңалықтарды фильтрациялауға мүмкіндік береді.
Қоғамдық жауапкершілік және медиа сауаттылық
Жалған ақпаратқа қарсы тұру тек технологиялардың көмегімен ғана мүмкін болмайды. Әрбір азаматтың медиа сауаттылығы жоғары болуы маңызды. Бұл дегеніміз, әрбір ақпаратты тексеріп, оның шындыққа жанасатынын анықтау қажеттілігі. Медиа сауаттылық бағдарламаларын мектептерде енгізу, ақпарат көздерінің дұрыстығын тексеру дағдыларын жастарға үйрету қажет.
Қазақстанда да бұл бағытта қадамдар жасалып жатыр. Мысалы, «Жалған ақпаратқа қарсы тұру» атты тренингтер мен семинарлар ұйымдастырылып, адамдарды ақпараттың қайнар көздерін сараптап, тексеруге үйрететін арнайы курстар өткізіледі. Сондай-ақ, ақпараттық науқандар арқылы қоғамды медиа сауаттылыққа шақыру мен жастарды ақпараттық манипуляцияларға қарсы қорғау маңызды мәселеге айналды.
Құқықтық және халықаралық ынтымақтастық
Жалған ақпаратқа қарсы күресте құқықтық нормаларды жетілдіру де маңызды. Бірқатар мемлекеттерде фейк жаңалықтарды таратуды жазалауға бағытталған заңдар қабылданған. Мысалы, Сингапур мен Францияда жалған ақпарат таратушыларға айыппұл салу немесе түрмеге қамау сияқты жазалар бар.
Сонымен қатар, халықаралық деңгейде де жалған ақпаратқа қарсы күреске байланысты бірлескен бастамалар көтерілуде. Еуропалық Одақ фейк жаңалықтарға қарсы арнайы заң жобаларын ұсынды. Бұған қоса, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) мен басқа да халықаралық ұйымдар пандемия кезінде таралған жалған ақпаратқа қарсы күресуде бірлесіп жұмыс істеді.
