Қазақстанда ерекше қажеттіліктері бар адамдар саны жыл сайын өсіп келеді. Ресми деректер бойынша, елде шамамен 730 мыңнан астам адам мүгедектік статусы бойынша тіркелген, бұл — халықтың 3,6 пайызына жуық. Соған қарамастан, олардың қоғамға толық интеграциясы мен тең мүмкіндіктерге қол жеткізуі жолында әлі де бірқатар кедергілер бар.
Елде тіркелген ерекше қажеттіліктері бар азаматтардың саны жыл сайын артып келеді. 2024 жылғы мәлімет бойынша, жұмысқа жарамды жастағы мүгедектігі бар адамдардың саны шамамен 420 мың адамды құраған. Сонымен қатар, жалпы саны 700 мыңнан астам адам ерекше қажеттіліктермен өмір сүруде. Бұл қоғамның үлкен бөлігі, алайда олардың әлеуметке толық араласуы мен өзін-өзі жүзеге асыру деңгейі әлі де төмен.
Білім беру саласында инклюзия біртіндеп дамып келеді. 2024 жылы Қазақстан мектептерінің 88 пайызындаинклюзивті білім беру үшін жағдай жасалған. Дегенмен, сарапшылардың айтуынша, бұл көрсеткіш барлық ерекше балалардың толықтай қамтылғанын білдірмейді. Кейбір оқу орындарында арнайы бағдарламалар мен мамандар әлі де жетіспейді.
Еңбек саласында да жағдай күрделі. 2024 жылғы мәлімет бойынша, мүмкіндігі шектеулі азаматтардың тек 27 пайыздан астамы ғана тұрақты жұмысқа орналасқан. Бұл көрсеткіш олардың әлеуетін толық пайдаланып отырған жоқ екенін айғақтайды. Қашықтан жұмыс істеу мүмкіндігін кеңейту, әлеуметтік кәсіпкерлікті дамыту, жұмыс берушілерге салықтық жеңілдіктер қарастыру — осы бағыттағы маңызды шаралар болмақ.
Қоғамдағы инклюзияның мәні
Инклюзия — бұл ерекше қажеттілігі бар адамдарды қоғам өміріне толық араластыру, оларды шеттетпеу және тең мүмкіндіктермен қамтамасыз ету процесі. Мұндай орта тек арнайы топқа ғана емес, бүкіл қоғамға пайдалы. Себебі инклюзивті мәдениет — төзімділікті, жанашырлықты және өзара түсіністікті дамытады.
Бүгінде Қазақстанда инклюзивті инфрақұрылымды жақсарту бағытында да ілгерілеу бар. Мәселен, ел бойынша 42,9 мың әлеуметтік және қоғамдық маңызы бар нысанның тек жартысына жуығы ғана мүмкіндігі шектеулі жандарға бейімделген. Бұл — әлі де шешімін қажет ететін мәселе. Қалалардағы тротуарлар, ғимараттарға кіру жолдары, қоғамдық көліктер мен қызмет көрсету орындары баршаға қолжетімді болуы тиіс.
Қоғамның көзқарасын өзгерту — инклюзияның ең күрделі әрі ең маңызды бөлігі. Ерекше қажеттіліктері бар адамдарға аяушылықпен емес, тең адам ретінде қарау қажет. Олардың жетістігін мойындап, өмірге деген табандылығын бағалау — қоғамның мәдениеттілігінің көрсеткіші. Бүгінде көптеген ерекше жандар өнерде, спортта, білім мен кәсіпкерлік саласында үлкен табыстарға жетіп, көпшілікке үлгі болуда.
Ерекше қажеттіліктері бар адамдарды қолдау – тек әлеуметтік міндет емес, рухани мәдениеттің көрінісі. Бұл – мемлекет, қоғам және әрбір азаматтың ортақ жауапкершілігі. Білім берудегі тең мүмкіндік, жұмысқа орналасу, инфрақұрылымның қолжетімділігі және адамгершілік қатынас – бәрі инклюзияның негізі.
Қоғамда инклюзия терең тамыр жайғанда ғана біз шын мәнінде өркениетті ел боламыз. Әр адам өз үлесін қосып, өзгеге құрметпен қараса – ерекше қажеттіліктері бар адамдар емес, мүмкіндігі мол қоғам қалыптасады.
