Қазақстан әскері тарихының бастауы 1992 жылдың 7 мамырында ел Президенті - Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас Қолбасшысы Н.Назарбаевтың «Қазақстан қарулы күштерін құру туралы» Жарлыққа қол қойған күні болып саналады.
Қазақстан Қарулы Күштерінің құрамына негізінен 40-шы Құрама Қарулы Армия әскерлері, сондай-ақ Әуе күштері және Әуе қорғанысы әскерлері, құрамалары, Қазақстанда орналастырылған ТМД Біріккен Қарулы Күштерінің мекемелері мен ұйымдары кірді.
Қарулы Күштерді құрумен қатар, ел басшылығы мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін саяси және дипломатиялық сипаттағы шараларды жүзеге асырды. Дәл сол кезде мемлекеттік шекараның периметрі бойынша қауіпсіздік белдеуін, аймақтық ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің негізгі элементтерін құруға және ядролық қауіптің төмендеуіне негіздеді. Қазақстан КСРО-дан мұраға қалған ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартып, Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қол қойды.
Армия - егеменді мемлекеттің міндетті атрибуты. Еліміздің Конституциясында «Қазақстан Республикасын қорғау оның әрбір азаматының қасиетті борышы және міндеті болып саналады. Республика азаматтары әскери қызметті заңда белгіленген тәртіп бойынша жүзеге асырады.
Бастапқы жұмыс Әскери доктринаны дайындаумен анықталды. Бұл мемлекетте соғыстың алдын алу, әскери даму, ел мен оның Қарулы Күштерін агрессияны тойтаруға дайындау, қарулы күрес жүргізу әдістері туралы ресми қабылданған көзқарастар жүйесін қабылдау. Доктринада Қазақстан басқа мемлекеттердің мүдделері мен қауіпсіздігін ескере отырып, өз әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, соғыс және бейбітшілік мәселелерінен жаңа көзқарастар негізінде шығатындығы баса айтылды. Соғыс қаупіне төтеп беруге болатындығы, бірақ әскери қауіптің бар екендігі айтылды. Сондықтан елдің қорғанысын сақтау мемлекеттің және бүкіл халықтың ең маңызды міндеті болып табылады.
Әскери доктрина бір жағынан, мемлекеттің әскери саясатының ажырамас бөлігі ретінде соғыстың алдын алу шараларын қарастырса, екінші жағынан, Қазақстан Республикасының егемендігін, тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығын қорғау әдістерін анықтады. Алғашқы Әскери доктрина Президентпен бекітіліп, 1993 жылы 11 ақпанда күшіне енді.
Жаңа мемлекеттердің пайда болуы бұрынғы Кеңес Одағының кең аумағында геосаяси бағытты өзгертті. Халықаралық қатынастардың бес субъектісі - Қазақстан, Әзірбайжан, Ресей, Түркіменстан және Иранның теңізіне айналған Каспий теңізінің мәртебесінің белгісіздігі күрделі проблема болуы мүмкін. Бұрыннан бар геосаяси тепе-теңдік бұзылды. Осындай жағдайда Президенттің 1993 жылғы 2 сәуірдегі Жарлығымен Әскери-теңіз күштерін құру қарастырылды.
Республикада офицерлерді даярлау мәселесі өзекті болды және сол жылдары офицерлердің үнемі өсіп отыруы ескеріліп, әскерлердің жауынгерлік дайындығына және әскерлердегі тәртіпті нығайтуға үлкен зиян келтірілді. Қорғаныс министрлігі жағдайды тұрақтандыру және осы мәселелерді шешудің жолдарын табу үшін қажетті шараларды қабылдады:
Негізгі орын әскерлердің жауынгерлік және жұмылдыру дайындығына берілді. Қазақстан Республикасының Президенті - Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас Қолбасшысы Н.Ә.Назарбаев, ең алдымен, Қарулы Күштер құрамалары, бөлімдері мен бөлімшелері командирлік штабының генералдары мен офицерлерінің ұрыс қимылдарын жүргізудегі практикалық дағдыларды игеруіне қол жеткізу, заманауи аралас қарулы ұрыс жүргізу үшін қажетті тактикалық ойлауды дамытуды талап етті.
Осы мақсатта әскери жаттығулар белсенді түрде дайындала бастады:
- 1993 жылы корпус пен дивизия штабының қатысуымен ірі командалық-штабтық жаттығу өткізілді;
- 1994 жылы маусымда Аягөз полигонында Қарулы Күштердің басшылығымен құрамалар мен бөлімдердің командирлеріне арналған оқу-жаттығу сабақтары өткізілді;
- 1994 жылы Отар оқу орталығының базасында авиация және десанттық бөлімшелермен бірлесе отырып Құрлықтағы күштердің жауынгерлік әрекеттері жасақталған аралас қарулы тактикалық оқу-жаттығу өткізілді;
- 1995 жылы қыркүйекте Әскери-әуе күштерінің жан-жақты тактикалық ұшу жаттығуы өткізілді;
1996 жылы қыркүйекте Әскери-әуе күштері бөлімшелерінің жауынгерлік дайындығын тексеру, штабтардың, бағынышты күштердің басқару дағдыларын жетілдіру және авиацияның басқа жауынгерлік қару-жарақ бөлімдерімен өзара іс-қимылын пысықтау мақсатында жаттығулар өткізілді. Оның соңында Жоғарғы Бас Қолбасшы Н.Ә.Назарбаев қолбасшыға Қазақстан Республикасы Әскери-әуе күштерінің жалауын тапсырды.
1997 жылы 17 қарашада Президенттің «Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін реформалау туралы» Жарлығы күшіне енді. Ол бейбіт уақытта Қарулы Күштерді басқарудың қазіргі заманғы құрылымын құруды көздеді, сонымен қатар ол өзінің міндеттерін айтарлықтай өзгертусіз орындауға қабілетті.
Қарулы Күштерді басқару жүйесін қайта құру, Қазақстан Қарулы Күштерін құру және реформалау бағдарламасын тиімді жүзеге асыруға қабілетті органдар құруға мүмкіндік берді.
Қарулы Күштердің үш тармағы - Жалпы мақсаттағы күштер, Әуе қорғанысы күштері және Мемлекеттік шекара күзеті күштері құрылды.
ХХ ғасырдың 90-жылдарының аяғында ел аумағының әскери-әкімшілік бөлінісін енгізу мәселесі өзекті болды. Бұл:
- әскерлер мен әскери объектілерді мемлекеттің бүкіл аумағында таратуға, әскери қимылдарда осалдық дәрежесін және шығындар масштабын әсіресе қазіргі заманғы соғыс құралдарын қолдана отырып төмендетуге;
- Қарулы Күштердің ұтқырлығын арттыру, олардың бағытына қарамастан әр түрлі сипаттағы қауіп-қатерлерге жедел ден қоюды қамтамасыз ету;
- мемлекеттік биліктің және әскери басқарудың жергілікті органдары негізінде Қарулы Күштердің резервін құру және аумақтық қорғаныс мәселелерін шешуді мүмкін етті.
Қарулы Күштерді құру кезеңінде әскери кадрларды даярлаудың өзіндік ұлттық жүйесін құру басым бағыттардың бірі болды. 1994 жылы Алматы жоғары қарулы командалық училищесі (1970) Алматы жоғары әскери училищесі болып өзгертіліп, көпсалалы дайындық жүйесіне көшірілді. Ол 11 мамандық бойынша офицерлерді дайындай бастады: командалық тактикалық мотоатқыш, танк әскерлері, командалық тактикалық артиллерия, командалық тактикалық автомобиль әскерлері, оқу құрылымдарының офицерлері, командалық тактикалық байланыс әскерлері, инженерлік әскерлер, артиллериялық қару-жарақ және тыл қызметтерінің офицерлері. 1997 жылы ақпанда Алматы жоғары әскери мектебі негізінде Қарулы Күштердің Әскери академиясы құрылды. 1999 жылы алғашқы он үш студент оқуын ойдағыдай аяқтап, әскерге түрлі командалық-штабтық қызметтерге жіберілді.
1994 жылы Ақтөбе азаматтық авиация жоғары ұшу мектебінің әскери кафедрасы негізінде Әуе күштері факультеті құрылды. Онда курсанттар 8 авиациялық мамандық бойынша оқыды. 1996 жылы Кеңес Одағының екі мәрте Батыры Т.Я.Бигелдинов атындағы Ақтөбе жоғары әскери авиациялық мектебі құрылды.
1996 жылы маусымда Азаматтық авиация академиясының негізінде әскери-әуе күштерінің қажеттіліктері үшін білікті әскери байланыс және радиотехникалық мамандар даярлау үшін әскери факультет құрылды. Факультеттің негізгі міндеті - радиотехник біліктілігі бар аэродромдардың байланыс қондырғыларын, радио жабдықтарын техникалық пайдалану саласында мамандандырылған «радиоэлектроника» саласындағы мамандарды даярлау.
1996 жылы шілдеде Қазақстан Президенті - Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас қолбасшысының бастамасымен кіші командалық буын - Кадет корпусының кәсіби кадрларын даярлайтын әскери оқу орнын құру туралы шешім қабылдады.
Өздерінің әскери білім беру жүйесінің дамуымен қатар қазақстандық офицерлер шетелдік жетекші әскери университеттерге оқуға жіберілді.
Қарулы Күштер құрылысы жылдарында ел басшылығы жүргізген сыртқы саяси курс шеңберінде халықаралық ынтымақтастықтың берік негізі қаланды.
«Адырна» ұлттық порталы
