Сурет авторлық құқығы GETTY
Ақпан айының басынан бастап Сирияның Идлиб провинциясындағы жағдай қыза түсуде. Дүйсенбіде Асад әскерлерінің шабуылынан түрік әскерлері қайтыс болды. Түркия олардан кек алуды талап етіп қана қоймай, Ресеймен қарым-қатынасты қайта қарау мүмкіндігі туралы да айта бастады.
Би-Би-Си бұл жағдай Анкара мен Мәскеу арасындағы ауқымды жанжалға айналуы мүмкін бе екенін анықтауға тырысты.
Не болып жатыр?
Президент Башар Асад басқарған Сирия армиясы Иранға қарсы әскери топтармен бірге елдің солтүстік-батысындағы Идлиб провинциясында шабуылдарды жалғастыруда. Бұл Түркияда қатты наразылық пен алаңдаушылық тудыруда.
Біріншіден, Идлиб Түркия үшін стратегиялық маңызды. Анкара бұл аймақты өзінің ықпал аймағы деп санайды. 2017 жылғы Сочи келісімдерінің шарттары бойынша, ауыр техниканың көмегімен түрік әскери бекеттерімен қоршалған Идлибте қарусыздандырылған аймақ құрылуы керек.
Бұған дейін Идлибке бақылау орнату операциясы кезінде түрік әскерилері қайтыс болған. Егер Анкара өз орнынан кетсе, Ердоған "өз үйінде" абыройдан жұрдай болуы әбден мүмкін.
Түркия Ресейдің қатысуынсыз Асадтың шабуылы соншалықты сәтті бола алмайтынына сенімді
Екіншіден, Идлибке жасалған шабуыл кезінде Асад күштері радикалды ислам топтарына ғана емес, сонымен бірге Түркияның Асадты қолдайтын оппозициялық топтарына шабуыл жасайды.
Кейбір түрік нұсқаушылары дайындап, жабдықтаған бөлімдер «Ұлттық армияға» біріктірілді (бұрын олар «Еркін Сирия армиясы» деп аталды). Анкара «Ұлттық армиямен» одақтан бас тарта алмайды, өйткені олар Түркияға күрд әскерлерімен күресуде және радикалды исламистермен қақтығыста көмектеседі.
Соңғы мәліметтер бойынша, соңғы күндері Сирияда 14 түрік әскері қаза тапты. Ердоған егер кем дегенде тағы бір түрік әскери қызметкері Идлибте зардап шеккен болса, Анкара Сирия күштеріне «мүмкін болған жерде» шабуыл жасайды деп мәлімдеді.
Түркия президенті тіпті ультиматум ұсынды: ақпанның аяғында Асадтың күштері Ресейдің қолдауымен Идлибтен өз бөлімшелерін толығымен шығарып, түрік посттарын құлыптан босатуы керек.
«Апат жақында»
Қазір Сирияның Идлиб провинциясының кішкентай аумағында елдің басқа аймақтарынан келген 3-тен 4 миллионға дейінгі босқындар тұрады. Сурет авторлық құқығы ANADOLU AGENCY
Анкараны қатты алаңдататын тағы бір фактор - босқындардағы жағдай.
Ердоған бұған дейін Сирия мен Ресейді Идлиб провинциясындағы бейбіт тұрғындарға қасақана шабуыл жасады деп айыптаған. Оның айтуынша, Ресейдің қолдауымен Асад күштері «Идлибтің жазықсыз және азап шеккен тұрғындарын шекарамызға жібереді». Бұл Сирия-Түркия шекарасында гуманитарлық апат тудыруы мүмкін.
Идлибте босқындардың көп саны жиналғандығы факт. Гуманитарлық ұйымдардың мәліметінше, қазір провинцияда 3,5 миллионға жуық бейбіт тұрғын бар. Сирияның түкпір-түкпірінен Идлибке Асад күштерінің бақылауында өмір сүргісі келмейтін адамдар сапар шегуде.
БҰҰ-ның бағалауы бойынша, 2019 жылдың желтоқсанынан бастап Асад армиясы Идлибке шабуыл жасағаннан бері жарты миллионнан астам бейбіт тұрғын үйлерін тастап кетті. Босқындар лагерлері көп. Түркия билігі көп адамды қабылдай алмайтындықтарын айтады.
Еуропаға енуге тырысқан босқындардың жаңа толқыны 2015-2016 жылдардағы сияқты дағдарысты тудыруы мүмкін. Одан кейін ЕО елдері Таяу Шығыстан заңсыз мигранттар ағынын әрең жеңді.
Сонымен қақтығыс болады ма?
Түркия қазірдің өзінде Идлибке шамамен 12 мың әскери жіберді. Сурет авторлық құқығы ANADOLU AGENCY
Сирия режимімен қандай-да бір ауқымды әскери қақтығыс болған жағдайда, оның артықшылығы Түркияның жағында болады, дейді Сириядағы қақтығыс туралы талдаушы кітаптардың авторы Джозеф Даер. Бірақ, соған қарамастан, Түркия, шиеленісті болдырғысы келмейді және Ресеймен қарым-қатынасқа қауіп төндіргісі келмейді.
«Мәскеу кез-келген уақытта Дамаскты тежей алатын және Асадтың Түркияға қарсы дұшпандық жоспарларын жүзеге асыруды тоқтата алатын жалғыз ойыншы. Түркия сонымен қатар Анкараның халықаралық оқшаулануы, әсіресе Батыс және Таяу Шығыс күштерімен өзара іс-қимыл мәселесінде Ресеймен тығыз қарым-қатынасты сақтағысы келеді» деп профессор Даер атап өтеді.
Би-би-си қызметінің түрік тілшісі Эчи Гокседефтің айтуынша, Түркия мен Ресей арасындағы қарым-қатынастың күрделенуі соншалық, оны 2015 жылғы оқиғалармен салыстыруға болады, бұл кезде түрік әскери күштері ресейлік бір пилотты атып өлтірген болатын. Алайда бұл оқиғалар Анкараға көп нәрсе үйретті.
"Бір жағынан, Ердоған ішкі саяси аренада ұтылғысы келмейді. Бірақ сонымен бірге ол Ресеймен маңызды экономикалық байланыстардың үзілуіне қауіп төндіруге дайын емес. Осы жылдың басында Түркия мен Ресей президенттері Ресейдің табиғи газын Оңтүстікке жеткізетін TurkStream құбырын ресми түрде іске қосты. Еуропаға Түркия арқылы. Саяси мәселелерді келіссөздер арқылы шешу керек. Әскери мәселелерді гибридтік соғыс арқылы шешу қажет. Бақытымызға орай, Сириядағы қақтығысқа қатысушылардың барлығы бейресми емес бөлімшелер арқылы бақылауда" дейді журналист.
Президент Ердоған Мәскеуге қарата бірнеше рет қатаң сөйлеген кезде, Түркия мен Ресей Сириядағы соғысушы тараптарды қолдайтындықтарына қарамастан, келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешуге тырысу керек деді.
Би-Би-Си
Дайындаған Оңғар Қабден
