«Биыл қазан айында Алматы қаласында ерекше қызмет түрі пайда болды» деп басылымдар жар салды. Ол қызметтің түрі – «күйеуді жалға алу» деп аталады. Идея авторларының айтуынша, бұл қызмет түрі әйелдер арасында үлкен сұранысқа ие. Себебі қазір нағыз еркектер жоғалып бара жатқан тіршілік иесі ретінде Қызыл кітапқа енгізілген. Сондықтан алматылық арулар жалға болса да жолдас алып, ол үшін қаржыларын аямайтын көрінеді. Нарықта қандай қызметтің сұранысқа ие болатынын зерттеген кәсіпкерлер арнайы сайт та ашып үлгерген. Қызмет бағасы да арзан емес, жалғызбасты әйелдер уақытша біреудің жары атану үшін сағатына бес мың теңге төлейді. Бұл қызметті ойлап табушылардың сөзіне қарағанда, әйелдер мұндай «күйеулерді» көбінесе қонаққа барар кезде жалдайды екен…Біз осылайша болмайтын қызмет түрлеріне басымызды қатырып жүргенде, өзге мемлекеттер ұрпақ тәрбиесіне алаңдаушылық танытып, бұдан миллион есе артық шешім қабылдап жатыр. Нақтырақ айтсақ, жақында Норвегия үкіметі жас әкелерге декретке шығуға рұқсат берді. Олар кезекті еңбек демалысындағыдай бір ай емес, үш жарым айға дейін бала күтімімен айналыса алады. Әйелдер болса, тоғыз ай үйде отырып, бала бағады. Және ерлер де әйелдер сияқты демалыстары үшін ақша алады. Бұл елдің басшылары мұндай амалдарын әкелерді өз балаларын тәрбиелеуге қатыстыру мақсатында енгізген.
Иә, өте орынды шешім. Әйтпесе тоғыз ай бойы құрсағында баласын көтерген ана оны босанғаны былай тұрсын, жалғыз өзі жасқа толғанша бағып, мектеп жасында оқытып, есейсе үйлендіріп, кейін немересін тәрбиелеп өмірін өткізеді. Балалы болған отбасы тойын жасап, әсіресе қазақ аналары ауруханадан шығар-шықпас қонағын күтіп әуре болатыны тағы да бар. Құдды отбасындағы әкеге тек ақша табу мен бала-шағасын аш-жалаңаш қалдырмаудың амалын іздеу міндеті ғана жүктелгендей. Бұған дейін жер-жаһанның тек аз бөлігі еркектердің қоғамдағы орны мен отбасындағы рөлі жайында сөз қозғап, мәселе ретінде қарастырған екен. Ал соңғы кездері бұл проблема бүкіләлемдік деңгейге жетіп, жіті назарға алынып отыр. Сондықтан болар, Еуропа мен ТМД-ның бірнеше елдерінде жоғарыда айтылған заңға қол қойылып, біртіндеп беку үстінде. Қарап тұрсаңыз, нәресте дүние есігін ашқан сәтте анасының құшағынан табылып, көзін ашқаннан анасын ғана көріп өсетін бала мектептің өзінде құлап, жылап қалса, «мамама айтам»-ға салып бақыратынын қайтерсіз?! Балабақшадағы тәрбиеші де – әйел, мектептегі ұстаз да – әйел, университетте де сол – әйел. Кезінде көшпелі қазақ мыңғырған малын айдап, жерден-жерге үйін тігіп жүргенде ұл баласын атқа мінгізіп, мал баққанда қасына бірге ертіп жүрген. Оқуға да әкелердің «еті сенікі, сүйегі менікі» деп берген балаларына молдалар дүре соғып оқытқан. Мына заманғы бала тәрбиесінде ол дүренің «билік» етпесі анық, десек те, бала тәрбиесіне әкенің қатысқанына не жетсін ?!
Мәселенің қаншалықты күрделі екенін аңғару үшін мамандардың сараптамалық жұмыстарының нәтижесіне көз жүгіртейік. Биыл қазақстандық сарапшылар да біраз ойға келіп, зерттеу жасады. Жылдың ортасында республика бойынша сауалнама жүргізген отбасы мәселелеріне қатысты зерттеу институтының қызметкерлері елімізде еркек кризисінің бар екенін анықтаған болатын.
Психолог мамандардың сараптама қорытындыларына сенсек, отбасында әкесін үлгі тұтатындардың саны бар болғаны – 10 %. Сондай-ақ 2300 ер адам жауап берген сауалнамадағы ер-азаматтың отбасындағы және бала тәрбиесіндегі рөлінің соңғы 10 жылда қалай өзгергені жайындағы сұраққа 43,2% ер адам – «мүлдем өзгерген жоқ», 31,3%-ы – «артты», 17,1 %-ы «төмендеді» деп жауап берген. Ал отанасы мен балаларға қойылған «Әке деген кім?» деген сауалға 53,6 %-ы – «асыраушы, отбасының қаржылық кірісінің көзі», 36,3%-ы – «көшбасшы, отбасының қорғаушысы және қамқоршысы», 4,4% – «жауап бере алмаймын», 3,6%-ы – «үй қожайыны, бала тәрбиелеуші», 2,1%-ы «жалқау, жұмыс істемейді» деп жауап берген. Қарап тұрсаңыз, екі мыңнан аса отбасы қатысқан сауалнамада бірде-бір отбасынан «әке – үлгілі жан» деген жауап болмаған. Не деген масқара?! Сонда қазақ отбасылары отағасын үлгі тұтпайтын күй кешетіндей не күн туды?
Ресейлік ғалымдар да бұл мәселеге қатысты біршама зерттеу жасап үлгерген. Айтуларынша, әкенің бала тәрбиесіндегі ерекшелігі – ананың бала бойына сіңіре алмайтын қасиеттерінде. Ол дегеніңіз – нәресте туыла сала сәбиінің қасында анасымен бірге әкесінің де болуы баланың саналы, бауырмал, физикалық қабілеті дамыған тұлға болып өсуіне әсер етеді. Себебі аналар сәбиін жөргекке орап, шомылдырып, тамақтандырумен ғана айналысады. Әкелер нәрестелері жаңа туған болса да, олармен ойнап, физикалық дамуына ықпал жасайды. Сондай-ақ әкелердің бала тәрбиесіне қатысуы олардың болашақта мінез-құлқының қалыптасуында да маңызды рөл атқаратын көрінеді. Психологтердің айтуынша, туыла сала әкесінің жанында болған бала ата-анасына қамқор, сезімтал болып жетіледі. Аналар нәзіктікті жақсы көргендіктен ұл бала тәрбиесінде мұндай жұмсақтық теріс әсер етеді екен. Ал қыз бала тәрбиесінде әкенің рөлі тіпті ерекше. Мамандардың сөзіне сенсек, әке қыз бала үшін ер адам эталоны ретінде қалыптасады. Үлкенді сыйлауға үйрену былай тұрсын, бойжеткен шақта да әкесіне ұқсас жігітті іздей бастайтын көрінеді.
Қазақта әкенің бала тәрбиесінде, оның ішінде жаңа туған сәбидің жанында болуы ерсі көрінетіні рас. Жасыратыны жоқ, шақалақты қолына алып, қырқынан шыққанға дейін қасында болуды ұят санайтындар да жоқ емес. Бірақ бүкіл әлемде бұл мәселеге қатысты зерттеулер жүргізіліп, барлығы да бірауыздан «әкенің жаңа туылған сәбидің қасында болғаны дұрыс» деген жауап алынған. Қазақта да «Бала тәрбиесі – бесіктен» деген сөз бар емес пе?! Бәлкім, отбасы қамы үшін жанталасатын біздің қазақ ақшасы төленіп, демалысы беріліп жатса, нәрестелерінің қасынан табылар ма еді?!
Маман көзқарасы:
Марианна ГУРИНА, «Ұлағатты отбасы» қоғамдық ұйымының төрайымы:
– Балтық елдерінде еркекке декрет беру арқылы бала тәрбиесіндегі әкенің жауапкершілігі анасынікімен теңестірілген. Демек, бұл – талап. Ал біздің қолдан шығыс еліміз, менталитетімізге сәйкес келмейді деген сылтауды айту ғана келеді. Өз баласын тәрбиелеуге ұялатын әкелер, жалпы, үйленудің өзін қажеттілік деп қана түсінеді. Өкінішке қарай, Қазақстанның еркектері,тіпті қоғам бұл мәселені шешуге дайын емес. Салт-дәстүрдің де ұмыт болып бара жатқаны жалғызбасты аналардың санын арттырып отыр. Қазіргі қыздарда «жауапсыз еркектен бала туып, басымды қатырғанша, «өзім үшін» туып алған баламды ауылдағы ата-анама жіберемін, асырай береді» деген пікір қалыптасқан. Сондықтан «еркек дағдарысы, әке дағдарысы» деген проблема әлемдік қаржы дағдарысының дәрежесімен тең қаралуы керек.
P.S.Қазақ халқы қашанда отбасындағы әкенің рөлін ерекше деп таныған. Күйеуді «сатпай-ақ», еркекке «декрет» бермей-ақ тәрбиенің «шаруашылығын» дөңгелеткен ата-бабаның ақыл-өсиеті бүгінгі ұрпақтың санасына жетпей жатқан сыңайлы… Әкелерді ардақтайық!
Сандуғаш ӘЛІМЖАНОВА,
«Алаш айнасы».
