"Қазақстан-2050" Стратегиясында Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті 30 елінің қатарына кіру міндеті қойылған [1]. Бұл міндетті шешу еліміздің Жоғары білім беру жүйесін жаңғырту бойынша стратегиялық мақсаттар қоюды, оның ішінде университеттердің білім беру жүйесінің деңгейін жаңа сапалы деңгейге көтеруді және оларды әлемдік кеңістікке интеграциялауды алдын ала айқындайды.
Елімізде жоғары білікті мамандарды, ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлау түрлі білім беру бағыттары бойынша жүзеге асырылады. Олардың ішінде экономика және қаржы саласындағы білім беру бағыты маңызды және кең таралған болып табылады. Қазақстанда Жоғары қаржы-экономикалық білім беру ұлттық, мемлекеттік, халықаралық, жеке және Акционерлік университеттерде ұсынылады, оның ішінде 4 ұлттық университеттерде (әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде, Қазақ ұлттық аграрлық университетінде, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде), 30 Мемлекеттік, 2 халықаралық (Назарбаев Университетінде, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде), еліміздің 50-ден астам жеке және 10 акционерлік университеттерде [2].
Талапкерлердің алдында сапалы Жоғары қаржы-экономикалық білім алу үшін еліміздің университетін таңдаудың күрделі міндеті тұр. Университетті таңдау кезінде келесі критерийлерді басшылыққа алу керек: университеттің беделі (оның ішінде әлеуеті, халықаралық кеңістіктегі университеттің рейтингі, білім беру сапасы, білім беру бағдарламаларын халықаралық және Ұлттық аккредиттеу), сондай-ақ таңдалған мамандықтың еңбек нарығында сұранысы және әлеуметтік инфрақұрылымы (оның ішінде жатақханамен қамтамасыз етілуі).
Еліміздің барлық университеттерінің ішінде Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (ҚазҰУ) ерекше орын алады, онда Жоғары қаржы-экономикалық білім беру бағдарламалары бойынша Экономика және Бизнес Жоғары мектебінде жүзеге асырылады: 6В04101 – Мемлекеттік және жергілікті басқару, 6В04102 – Менеджмент, 6В04103 – Экономика, 6В04109 – Цифрлық экономика, 6В04105 – Есеп және аудит, 6В04106 – Қаржы, 6В04107 – Маркетинг, 6В11301 – Логистика (салалар бойынша) [3].
ҚазҰУ Беделі
ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебі ең көне бөлімшелердің бірі болып табылады. Ол алғаш рет 1949 жылы құрылған экономика факультетінен қайта құрылды. ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебінің әлеуеті орасан зор және тарихи қалыптасқан. Мәселен, 1963 жылы ҚазМУ экономика факультеті Алматы халық шаруашылығы институтының (қазіргі "Нархоз Университеті" АҚ) негізін қалаушы болды.
Әр жылдары ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебінің жоғары беделін ҚазҰУ түлектері анықтап, құруда. Олар Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясында (ҚР ҰҒА), ҚР Президенті Әкімшілігінде, ҚР Парламентінде, ҚР министрліктерінде, ҚР Статистика агенттігінде, ҚР Ұлттық Банкінде, Екінші деңгейдегі банктерде, сақтандыру және аудиторлық компанияларда және басқа да қаржы мекемелерінде, ҚР экономикасының түрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмыс істеген және/немесе істейтін көрнекті ғалымдары, мемлекеттік және қоғамдық-саяси қайраткерлері. Олардың ішінде ҚР ҰҒА президенті, ҚР ҰҒА академигі, э.ғ.д., профессор Қ.А. Сағадиев; мемлекет қайраткері, э.ғ.д., профессор Г.Д. Карагусова; ҚР Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының мүшесі Б.А. Сағынтаев; "Тұран" университетінің ректоры, э.ғ.д., профессор Р.А. Алшанов; Павлодар облысының әкімі, э.ғ.д., профессор Е.М. Арын; Халықаралық бизнес университетінің ректоры, э.ғ.д., профессор А.А. Әбішев, Астана қаласындағы Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университетінің Экономика және қаржы институтының ректоры, э.ғ.д., профессор, Г.С. Сейтқасимов және т.б. Олар бүкіл ҚазҰУ-дың мақтанышы болып табылады және Қазақстанның ғылымы мен экономикасының дамуына зор үлес қосқан. 2001-2002 оқу жылынан бастап "Қаржы және есеп", "Экономика", "Менеджмент" және "Бизнес-технологиялар" кафедраларын қамтитын ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебінің қазіргі жағдайы мен құрылымы қалыптасқан [3].
ҚазҰУ-дың халықаралық кеңістіктегі рейтингі (танылуы)
Бұл критерий шетелдік университеттердің магистратурасы мен докторантурасында білімін жалғастырғысы келетін еліміздің бакалавр түлектері мен шетелдік студенттер үшін үлкен маңызға ие. Бакалавр түлектері шетелдік университеттерге түсу үшін кең мүмкіндіктерге ие болады, өйткені ҚазҰУ көптеген жылдар бойы қазақстандық және әлемдік университеттер арасында көшбасшы болып келеді. Ең танымал әлемдік рейтингтер – Quacquarelli Symonds World University rankings (QS WUR) және Times Higher Education World University Rankings (the WUR). 2022 жылы QS WUR рейтингінде ҚазҰУ Шығыс Еуропа және Орталық Азия елдерінің университеттері арасында 16-шы және әлемнің 1300 университеттерінің ішінде 150-ші орында, ҚазҰУ әлемнің дамыған елдерінің кейбір университеттерінен озып, әлемнің үздік 200 университеттерінің тобына кіреді, ал 120 қазақстандық университеттер арасында 1-ші орында тұр [3].
ҚазҰУ-дағы Жоғары қаржы-экономикалық білім сапасы, аккредиттеу және халықаралық ынтымақтастық
Біздің еліміздің әлемдегі ең табысты 30 елдің қатарына кіруі үшін Қазақстанның тұрақты дамуының базалық негізі әлемдік басымдықтар мен трендтерге сәйкес адами капиталды дамыту болып табылады. Осыған байланысты ҚазҰУ-дың Экономика және Бизнес Жоғары мектебінің алдында тұрақты жаңғырту және әлемдік білім кеңістігіне интеграциялау арқылы Жоғары қаржылық-экономикалық білімді әлемдік стандарттармен үйлестіру міндеті тұр. Әлемдік стандарттарға сәйкес білім беру сапасы қаржылық-экономикалық бағдарламаларын халықаралық аккредиттеу арқылы және ішкі еңбек нарығының талаптарына сәйкес қамтамасыз етіледі (жыл сайын оқу жоспарлары мен пәндер бойынша оқу бағдарламалары мамандардың пікірлері мен жұмыс берушілердің ұсыныстарын ескере отырып әзірленеді). ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебінің білім беру қаржы-экономикалық бағдарламалары халықаралық аккредиттеу ұйымдарында аккредиттелген: FIBAA - foundation for International Business Administration Accreditation және ASIIN - accreditation Agency for Study Programmes in Engineering, Informatics, Natural Sciences and математика. Тағыда оларды ұлттық аккредиттеу тәуелсіз ұлттық рейтингтік агенттіктерде де тұрақты түрде жүзеге асырылады: АРТА (Аккредиттеу және рейтинг бойынша тәуелсіз агенттік, IAAR - Independent Agency for Accreditation and Rating) және БСҚТА (Білім сапасын қамтамасыз ету бойынша тәуелсіз агенттік, IQAA - Independent Agency for Quality Assurance in Education), сондай-ақ мамандандырылған аккредиттеу KAZSEE-де (KAZSEE - Kazakhstan Society for Engineering Education, Қазақстандық заманауи (элиталық) білім беру қауымдастығы). Жыл сайын әлемнің жетекші университеттеріне профессор-оқытушылар құрамы мен студенттердің халықаралық ынтымақтастығы мен академиялық ұтқырлығы кеңейіп келеді: Columbia University (США, Нью Йорк қаласы), Lancaster University (Великобритания, Ланкастер қаласы), Middlesex University (Великобритания, Лондон) қаласы, École nationale d'Administration, ENA (Франция, Страсбург қаласы), University of Padua (Италия, Падуя қаласы), Luiss University (Италия, Рим қаласы), University of Granada (Испания, Гранада қаласы), Polytechnic University of Valencia (Испания, Валенсия қаласы), Universidade do Minho (Португалия, Брага қаласы), Australian National University (Австралия, Канберра қаласы), Universidade Federal de Santa Catarina (Бразилия, Флорианополис қаласы), Central Bohemia University (Чешская Республика, Прага қаласы), University of Finance and Administration (Чешская Республика, Прага қаласы), Slovak University of Agriculture (Словакия, Нитра қаласы), Uniwersytet Warszawski (Польша, Варшава қаласы), Bialystok University of Technology (Польша, Белосток қаласы), Budapest Metropolitan University (Венгрия, Будапешт қаласы), Kodolanyi Janos University of Applied Sciences (Венгрия, Секешфехервар қаласы), University of Szeged (Венгрия, Сегед қаласы), Transport and Telecommunication Institute (Латвия, Рига қаласы), Chung-ang University (Южная Корея, Сеул қаласы), Shanghai University (Китай, Шанхай қаласы), Harbin Institute of Technology (Китай, Харбин қаласы), Hong Kong Polytechnic University (Гонконг), Плеханов атындағы Ресей экономикалық университеті, Ресей халықтар достығы университеті (Ресей Федерациясы, Москва қаласы), Орел мемлекеттік университеті (Ресей Федерациясы, Орлов қаласы), Белгород мемлекеттік ұлттық зерттеу университеті (Ресей Федерациясы, Белгород қаласы) и т.б. Оқытушылар мен студенттердің қатысуымен Халықаралық жобалар, соның ішінде Erasmus халықаралық бағдарламасы мен ENINEDU – EPP -1-2016- KZ-EPPKA2-CBHE-SP жобасы " Enhancement of Higher education and corporate sectors integration in accordance with new social environment" орындалды. "Қаржы" және "Есеп және аудит" білім беру бағдарламалары бойынша ағылшын тілінде оқыту жүргізіледі.
ҚазҰУ-дың Экономика және Бизнес Жоғары мектебінің студенттері оқудың барлық кезеңінде болашақ бакалаврлардың, магистрлердің және PhD докторларының негізгі когнитивтік және функционалдық құзыреттерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін жалпыға міндетті білім беру және базалық пәндер кешенін оқиды. Сонымен қатар білім беру бағдарламасындағы негізгі пәндер циклі мен таңдау пәндерінің кең ауқымы терең функционалдық және жүйелік құзыреттіліктерді қалыптастыруға ықпал етеді. Пәндерді оқытуда ең жақсы заманауи білім беру әдістері қолданылады, солардың ішінде ойын процестері, іскерлік ойындары, тренингтер, жеке және командалық жұмысты үйлестіру, бағалы қағаздар нарығының операциялары бойынша жаттығулар және елдегі кәсіпорындарда қолданатын бухгалтерлік есепке енгізілген 1С-бухгалтерлік бағдарламаларында жаттығу. Сабақтың барлық нысандарын іске асыруға жұмыс берушілердің өкілдері белсенді қатысады. Алынған білім сапасы мен студенттердің құзыреттілігі апта сайын тексеріледі.
ҚазҰУ-дың қаржы-экономикалық бағыттары түлектерінің еңбек нарығында сұранысы
2021 жылы QS WUR рейтингінде "Жұмысқа орналасқан түлектердің үлесі" көрсеткіші бойынша ҚазҰУ әлемнің 1300 университетінен 55-ші орында тұр. Қазақстандық еңбек нарығында қаржы-экономикалық бағыттар түлектерінің сұранысын HeadHunter компаниясының PR аналитикалық деректері дәлелдейді:" орналастырылған бос жұмыс орындарының ең көп саны сату (85 мыңнан астам бос жұмыс орны), бухгалтерия, есеп, қаржы (35 мыңнан астам бос жұмыс орны) және әкімшілік персонал (30 мыңнан астам бос жұмыс орны) салаларында болды " [4].
Қазақстандық еңбек нарығының қажеттілігін талдау нақты сектор саласы барлық деңгейдегі және бейіндегі кең бейінді мамандарда созылмалы тапшылықты бастан кешіретінін көрсетті. "Экономика" білім беру бағдарламасы кең бейінді экономист – мамандарды даярлау үшін негіз болып табылады. Қазақстанның жаңа кәсіптерінің атласына сәйкес, 2025 жылдан кейін кәсіпорындардың бейінді емес міндеттерін шешуге тиіс "Сұраныс бойынша экономика маманына" сұраныс артады. Сондықтан ол экономиканың әртүрлі салаларында (құрылыс, заңнама, сатып алу, инженерия және т.б.) кең құзыреттерге ие болуға және кәсіби емес дағдыларды (жеке қасиеттер, тілдік дағдылар, акт, уақытты басқару, икемділік және бейімделу, көшбасшылық және командалық жұмыс және т. б.) меңгеруге міндетті болады. Осыған байланысты ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебінде "Экономика" білім беру бағдарламасы қазақстандық еңбек нарығының талаптарына сәйкес жаңа мазмұнмен толықтырылады. Сондай-ақ, "Цифрлық экономика" атты жаңа білім беру бағдарламасы пайда болды. Әлемдік экономика мен жаһандық еңбек нарығының дамуы туралы болжамдарға сәйкес алдағы бес жылда осы бағдарламаның түлектері қазақстандық және әлемдік еңбек нарықтарында сұранысқа ие болады. Олардың дипломдары еңбек нарығында тар бейінді мамандықтарды бітіргендерге қарағанда артықшылыққа ие болады. Қазіргі уақытта ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебінде кафедралар жанынан жұмыс берушілер кеңесін құру арқылы тұрақты негізде жұмыс берушілермен ынтымақтастық белсенді дамып келеді. Ал ҚазҰУ Экономика және Бизнес Жоғары мектебінің түлектері келесі ұйымдарда жұмыс істейді:
– ҚР министрліктерінде, Қазақстан Ұлттық Банкінде, Екінші деңгейдегі банктерде, Салық комитеттерінде, Қазынашылықтарда, Кеден органдарында, Сақтандыру компанияларында;
– ҚР Президентінің Аппаратында, ҚР Парламентінде, ҚР Үкіметінің түрлі құрылымдық бөлімшелерінде; Жергілікті билік органдарында;
– Ұлттық компанияларда, концерндерде, халықаралық корпорацияларда;
– Көлік, өндірістік, консалтингтік, аудиторлық және логистикалық компанияларда, жарнама және маркетингтік агенттіктерде;
– Экономикалық зерттеулер саласындағы ғылыми-зерттеу институттарында және басқа да заңды тұлғаларда.
Әлеуметтік инфрақұрылым (оның ішінде жатақханамен қамтамасыз ету)
ҚазҰУ аумағы кең әлеуметтік инфрақұрылымы бар, тұруға ыңғайлы және студенттердің оқуы мен бос уақытын ұйымдастыруға қолайлы кампус түрінде ұсынылған: Ө.А. Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайы (Республика сарайынан кейін екінші орын алатын және әртүрлі мәдени қажеттіліктерді қанағаттандыруды, студенттер мен жастардың көркемөнерпаздар шығармашылығын дамытуды қамтамасыз ететін 14240 шаршы метр алаңы бар 1537 орындық концерт залы), Кітапхана (білім алушыларды қажетті оқу әдебиеттерімен, 300 орындық интернет-кафесімен қамтамасыз етілген), Жастар Интернет-орталығы, Қоғамдық тамақтану комбинаты «Ай-тұмар», Студенттерге қызмет көрсету орталығы «Керемет» (студенттерге арналған барлық білім беру, әлеуметтік-тұрмыстық, медициналық, сауда-ойын-сауық қызметтерімен қамтылған: жеке кинотеатр, оқу залдарының желісі және т. б.), Спорттық-сауықтыру кешені, Студенттер үйі (жалпы ауданы 81000 шаршы метр, барлық заманауи талаптарға сай келетін 14 жайлы жатақханалар ұсынылған (оның ішінде бейнебақылау камераларымен жабдықталған), онда 5 мыңнан астам студент тұрады). Жалпы, ҚазҰУ кампусы әлемнің үздік университеттерінің үлгілеріне ұқсас салынған [3].
Қорытындылай келе, жаһандану жағдайында мамандарға қойылатын талаптар артып келе жатқанын атап өткім келеді. Ол сауатты және креативті ойлауы керек, әрдайым және барлық жерде әлемдік басымдықтардың трендінде болуы керек. Сонда ол қазақстандық және әлемдік еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болады немесе көшбасшы-бизнесмен болады. Бірақ алдымен ҚазҰУ-да, әлемдік және қазақстандық рейтингтердің көшбасшысы-университетте сапалы білім алу керек.
Пайдаланған әдебиеттер:
- "Қазақстан-2050" Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты // Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қаласы, 2012 жылдың 14 желтоқсаны, https://adilet.zan.kz/rus/docs/K1200002050
- ҚР жоғары оқу орындарының қауымдастығы, http://edurk.kz/ru/349-spisok_vuzov_kazahstana.html
- Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ресми сайты https://www.kaznu.kz
- Самые востребованные профессии в РК по итогам 2021 года (2021 жылдың қорытындысы бойынша ҚР-да ең көп сұранысқа ие мамандықтар), https://pravosite.kz/articles/post/1544-samie-vostrebovannie-professii-v-rk-po-itogam-goda)
Гүлмира Жүнісова
