«Тоқаев орыс тілін ілгерілету бойынша ТМД елдерінің ішінде ұйым құруды ұсынды, біз оны қолдаймыз» деді Путин. Әрине бұл мәлімдеме эмоцияны басқа бірақ шығарды. Бұл не ұйым? Қандай функция атқарады? Алдыда сайлау, сондай сәтте мына мәлімдемені не үшін айтты? Сұрақ көп, қорқыныш та...Кейбіреулер өтірікті ысқыртып ақтап жатыр, кейбіреулер эмоцияны бұрқыратып даттап жатыр.
Сайлау алдында тіпті жеңіске жетеріңді біліп тұрсаң да, мұндай мәлімдеме жасау жағымсыз эффект берері анық. Тіпті сені қолдайтын электораттың өзіне де. Ендеше оны не үшін айтты? Симоньянның 5-қаңтарда жазған посты есіме түсіп кетті. Біраз талап қояды, соның бірі «Қазақстанға көмектесейік, бірақ ол бізге орыс тілі мен орыс мектептері жайлы шынайы есеп берсін, алдамасын» дегені. Ресей билігі орыс тіліне қатысты Қазақстан өзіне жалған ақпарат береді деп есептесе керек. Жақында Ресей сайттарында бір үлкен зерттеу шықты. Сілтемесі міне, оқимын десеңіз.
Қысқасы мұнда Ресей Қазақстанда орыс тілінің жағдайы нашарлап жатыр, орыс тілі мұғалімдері қысқаруда дейді. Мұндай зерттеулерге, пропагандистерінің айтқандарына қарап «Қазақстанда орыс тіліне қысым бар» дегенді Кремль шайқап жатыр ақырындап. Мына ұсыныс соның алдын алу үшін жасалды ма деп те ойлаймын бір жағынан, басқа логикалық себебін көріп тұрғаным жоқ. «Орыс тіліне қысым бар десе, орыс тілін қорғау бойынша ұйым құруды ұсынған біз едік» деп жауап беру үшін. Мүмкін ойым қате.
Ал енді бұл ұйым қазақ тіліне қысым жасай ала ма? Жоқ, ол мүмкін емес. Ұйым емес тілдің тағдырын шешетін. Тіл тағдырын идеология мен демография шешеді. Кезінде Алматы қаласында бір ғана қазақ мектебі болатын, қазір өте көп. Жүздеген. Сырттан 1 млннан астам, тек қазақ тілінде сөйлейтін қандас көшіп келді. Олар 30 жылдың ішінде үйленіп, ұрпақ өрбітіп, 2-2.5 млн болған шығар. Барлығы дерлік тек қазақ тіліндегі мектепке барады. Бұл тек келген қандастарға қатысты. Ал жалпы қазақтың саны ресми 70 пайызға жетті, ал бейресми 80-ге жуық деп ойлаймын. Басым бөлігі қазақша оқиды, қазақша ойлайды. Жыл сайын орта есеппен 380-400 мың бала өмірге келуде. Оның 90 пайызы қазақтар, көбісі ауыл қазағы, оңтүстіктің қазағы. Солтүстікте бір облыста өмірге келетін бала санына пара-пар келетін баланы, кейде оңтүстік аймақта бір аудан халқы-ақ өмірге әкелуі мүмкін. Мұның барлығы қазақ тілінің өсуін көрсетеді. Сондықтан Тоқаевтың ұсынысы, Путиннің оны марқая қабыл алуы өзгеріс әкелуі екіталай. Оның үстіне бұл саяси ход десек те болады. Эмомали Рахмон биыл Тәжікстанда орыс тіліне оқытатын, ресейлік бағдарламамен білім беретін 5 мектептің тұсауын 1 қыркүйекте Путинмен онлайн режимде кесті. Қырғызстанда Ресейге барып жұмыс істеймін дегендерді оқыту орталығы талқыланып жатыр, ал Өзбекстанда 30 мың мұғалімді орыс тіліне оқыту бойынша Ресей-Өзбекстан келісімі жасалып, жұмыс жүруде. Түркіменстанда ғана ондай қадамдар жасалмады, себебі орыстар өте аз ел саналады. Қазақстан президенті мына ұсынысты айтыпты. Төртеуінің де жасап отырған қадамы еріксіз әрекет, әйтеуір «дискриминация русских (русскоговорящих)» демеуі үшін. Әлсіз елдер осылай алпауыт агрессордың тырнағына ілікпеу үшін жан бағады... Ехх...
Асхат Қасенғали,
Facebook парақшасынан
