قولجەتىمدى باسپاناعا قولىمىز جەتىپ تۇرىپ ايىرىلىپ قالدىق. نەگە دەيسىزدەر عوي، قاڭعىباس ەمەسپىز ويتكەنى. الماتىعا كەشە كەلگەن ۇيسىزدەردىڭ جەڭ ۇشىنان جالعاپ باسپانالى بوپ جاتقانى دا بار، تالاي جىل وزگەنىڭ قالتاسىن قامپايتىپ، تالماي جۇمىس ىستەپ پاتەر العانى دا جەتەدى. اسەكەم ەكەۋىنە دە "جاتپايدى". جاتپايتىنى قاڭعىباس ەمەس، جىپ-جىلى ۇيدە ءوستى. بەس جىل تۇراقتى تىركەۋى قالادا بولماسا تۇراتىن ءۇي دە، كومىلەتىن جەر دە بەرىلمەيتىن بۇرىن، زاڭ بويىنشا. ەندى ءۇي الۋعا قاتىستىسىنىڭ ەكى جىلىن قىسقارتىپتى، ولگەندە بەرىلەتىن جەرىنىڭ ءليميتىنىڭ وزگەرگەن-وزگەرمەگەنىن بىلمەيمىن.
***
قالاعا كەشە كەلگەن باسپاناسىز ادامدى كىم تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعىزادى؟ تۋىسى؟ سەنىمىم از. قالاي تۇرعىزادى؟ پاتەرىنىڭ شارشى مەترى كوتەرمەسە شە؟ تۋىسىڭدى تۇراقتى تىركەۋگە الساڭ پاتەراقىڭا قوسىمشا شىعىن تولەۋگە ءماجبۇرسىڭ. قالتاسىنا اقشاسى سىيماي جۇرگەن بىرەۋ تۇرعىزباسا، بۇگىندە تۋىسقانىنا ەمەشەسى ءۇزىلىپ كومەكتەسىپ، ارتىق شىعىندى اي سايىن تولەي قوياتىنداردىڭ بارى شامالى. ەت-جۇرەگى ەزىلىپ تۇرعىزعىسى كەلەتىندەردىڭ پاتەرى - قۋىقتاي، بالالارى كوپ، ءۇيدىڭ ارتىق ادامعا شارشى مەترى "جەتپەيدى". سوندا قالاي؟ وسىنىڭ ءتۇبىن تەكسەرىپ وتىرعان ادام بار ما؟ حوش دەلىك!
****
ءۇي الماققا نيەتتەنگەن ۇلىم: "سوندا مەنى 26 جىل بومج بولىپ ءجۇر دەپ ويلادىڭدار ما؟ اناممەن بىرگە تۇردىم!"- دەپ سالعانى سول. 18 شارشى مەتر، ياعني ءبىر بولمەلى ۇيدە ۇلىم ۇيلەنسە، سىيمايتىنىمىز بەلگىلى. قۇجاتىن دايىندادى، تيىنىن دا جينادى. ماڭداي تەرىمەن!!! ەندى نە كەدەرگى؟
-ءسىزدىڭ باسىڭىزدا پاتەر بار ەكەن عوي.
بانكتىڭ مەنەدجەرى قوزدايتىن قويداي مەكىرەنىپ ايتتى مۇنى. ال بالامنىڭ تاڭعالعانىنا مەن بىلق ەتپەدىم. نەنى مەڭزەگەنى دە ماعان ايان. جەكەشەلەندىرۋ باستالعاندا 13 جاستاعى ۇلىم دا "كىردى". كىرگىزدىم! نەگە؟ ويتكەنى بالام كامەلەتكە تولماعان ول كەزدە. ال جاتاقحانانىڭ ەكى بولمەسىن ماعان كوڭىلدەسىم نەمەسە الدەبىر كوكەم سىيلاعان جوق. ءوزىمنىڭ تابان ەت، ماڭداي تەرىممەن ەڭبەگىمنىڭ ارقاسىندا الدىم. توقىراۋعا ۇرىنباعاندا، نارىقتىڭ قىسپاعاندا قالماعاندا پاتەرگە دە قولىم جەتەر ەدى، سول 90-جىلداردىڭ اياعىندا-اق!!! راس، جەكەشەلەندىرۋ باستالعان سول كەزەڭدە دە نەبىر پىسىق كەلىنشەكتەر بايىنان قاعاز جۇزىندە ايىرىلىسىپ ءوز اتىنا عانا ءۇيدىڭ نەمەسە بولمەنىڭ قۇجاتىن راسىمدەدى. ءۇيى بارلاردىڭ ءوزى دەرەۋ وزگەنىڭ اتىنا ءۇيىن اۋدارىپ اكىمشىلىك بەرگەن تەگىن باسپاناعا قالاي قول جەتكىزگەندەرىن دە بىلەم. ك چەرتۋ! بىرەۋدىكىنە كوز سالاتىن اسىرەقىزىلعا قۇمار قاتىن ەمەسپىن. ءوز نەسىبەم، ءوز بەرەكەم وزىمە جەتەتىن اداممىن. ايتسا دا، بانكتەن وتكەن قۇجات تۇرعىن ءۇي دەپارتامەنتىنىڭ كەدەرگىسىنەن وتپەدى! باسىندا باسپاناسى جوق دەگەن انىقتاما بولعانىمەن جەكەشەلەندىرۋگە "قاتىسى بولعان" مالىمەت بازادان بەس جىلدان سوڭ بىراق جويىلادى! ەبىن تاۋىپ قۇرتاتىندار بار شىعار، مەندە سونى جويىپ بەرەتىن كوكە جوق، "جاقسىلىعىنىڭ" وتەۋىنە تىلەمسەكتەنىپ بىردەڭە تىلەپ تۇراتىن ونداي تانىستان قۇرالاقانمىن. ال ءبىزدىڭ قازاقستان ءھام قاعازستاندا "قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىمايدى". دەسە دە، "تۇرعىن ءۇي - 91" دەگەن دە بولىپ ەدى عوي. ۇلىم شە...
***
13 جاسىندا شەشەسىنە تيەسىلى باسپاناعا ەش قاتىسى بولماي، تەك مەنىڭ ۇلىم بولىپ تۋعانى ءۇشىن عانا "پاتەرى بار" بولىپ شىعا كەلدى. جاقسى. ول وزىنە تيەسىلى بوپ كەلگەن، ال شىن مانىندەگى مەنىڭ "دۇنيەمدى" ماعان - تۋعان شەشەسىنە زاڭ جۇزىندە اۋداردى، ەندى نە كەدەرگى؟ ەندى بازادا بەس جىل تۇراتىن مالىمەت كەدەرگى. كوردىڭىزدەر مە قيتۇرقىلىقتى؟
18 شارشى مەتر جەرگە (جيلوي) اربىردەن سوڭ زاڭ بويىنشا بالامدى تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعىزا الماۋىم كەرەك بولاتىن. ويتكەنى زاڭ بويىنشا ءبىر ادامعا 13 ش/م تيەسىلى! بۇل پاتەردىڭ بۇرىنعى جاتاقحانا ەكەنىنە پىسقىرمايتىن بوققارىن (كەشىرىڭىزدەر) مەنەدجەرى بار، مويىنى جۋان ءبولىم باسشىسى بار، قۇلقىنى كەڭىگەن بانك باسشىسى بار جالپيىپ وتىرىپ مونيتورعا كوز سۇزگەنشە الدىنا جيناپ اكەلگەن قۇجاتتارعا مۇقيات قاراپ، ءۇي الماققا نيەتتەنگەن جىگىتتىڭ جەكەشەلەندىرۋ كەزىندەگى جاسىن ەسكەرىپ، قالا بەردى ورىندىققا جابىسىپ قالعان جۇمساق جەرىن كوتەرىپ قالانىڭ قاق ورتاسىندا تۇرعان كوپقاباتتى عيماراتتىڭ بۇرىن نە بولعانىن ەل-جۇرتتان سۇراپ، ءىشىن ءوز كوزىمەن كورگەندە عوي. جوق! وندايدى ويلاپ جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ قوعامداعى مايشەلپەككە بوككەندەردى ورنىنان قوزعاۋ ءۇشىن الىپ كران كەرەك اۋەلى...
***
الماتىلىق بولعانىما 30 جىل. 5-اق جىل پاتەر جالداپ، 22 جاسىمدا قازىرگى ءوز باسپاناما يە بولعان جانمىن. ولسەم ءوز ءۇيىمنىڭ بوساعاسىنان شىعام، ءوز مەنشىگىم. شۇكىر! ءوز ەلىندە وگەيدىڭ كۇيىن كەشىپ قاڭعىپ جۇرگەن قازاق قانشاما! ءۇي سالىنىپ جاتىر! بىراق كوبى باي-باعلانعا ارنالىپ! سول قىمبات ۇيلەردىڭ 35 ش/م ءبىر بولمەلى پاتەرى 11 ملن-نان باستالادى. 300 000 تەڭگە تاپسا (ونداي ايلىعى بارلار قولجەتىمدى ارزان باسپانادان باس تارتپايدى، رەتىن كەلتىرىپ استانا مەن الماتىدان الىپ تا قويادى) - "سوتسيالنىي وبەسپەچەننىي", 50-60 مىڭ ەڭبەكاقى الاتىندار - "نەپلاتەجەسپوسوبنىي" دەگەن كاتەگورياعا ادامدى وپ-وڭاي جاتقىزا سالاتىن شىرىگەن جۇيەدە باسپانا كىمدەرگە بەرىلىپ جاتقانىمەن دە ەشكىمنىڭ شارۋاسى بولعان ەمەس...
ايتپاقشى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولماعانى ءۇشىن دە ۇل "ەكىنشى سورتتىڭ" ادامىنا جاتادى. بىراق ءبىزدىڭ ەلدە مۇگەدەك بالاسى بار انا دا باسپاناعا كەلگەندە كول-كوسىر قامقورلىق كورىپ جاتقانى شامالى.
***
توپىرلاتىپ سالىنىپ جاتقان ءۇيدىڭ باعاسى اسپانداپ تۇر. ونىڭ قانشا پاتەرى قانشا جىلعا دەيىن قاڭىراپ بوس تۇرادى؟ تەكسەرگەن بىرەۋ بار ما؟ جوق. ايتپاقشى، بوس تۇرمايدى. وزگە وبلىستىڭ قالتالى بايلارى قىزىنا، ۇلىنا، توقالىنا اپەرىپ قويادى دا جالعا بەرەدى. مەيلى عوي، تۇرعاندا قازاق تۇرسىن! بىراق... الماتىنىڭ ءوز قازاعى؟ كەيىنگى 30 جىلدا الماتىنى جاعالاپ كەلگەن قازاقتار؟ ولاردىڭ ماڭدايىنا ءۇش ساعاتتىق كەپتەلىستى جازىپ مەگاپوليستىڭ ءتورت بۇرىشىنداعى اۋىلداردان قاتىناۋ جازىلعان با؟ نە سۋى، نە گازى جوق بىرەۋدىڭ ۆرەميانكاسىندا تۇرىپ ءومىرىن وتكىزبەك پە؟ كەز كەلگەن ۋاقىتتا كەپتەلىستىڭ كەسىرىنەن كەشەگى اۆتوبۋستىڭ جۇرگىزۋشىسىندەي كۇرەجولدىڭ بويىندا جان تاپسىرۋى كەرەك پە، الدە؟
...مەنىڭ ۇلىمدا ءالى-اق ءۇش قاباتتى جەكەجاي نەمەسە ەڭ عاجاپ پاتەر بولادى، بۇيىرتسا! ويتكەنى ول -ەڭبەكقور! امان بولايىقشى، باستىسى.
ايتپاقشى، "باسىڭىزدا پاتەر بار" دەگەندى اۋزىن كەرىپ سىزدانىپ ايتقان ءبىر بانكتەگىنىڭ ءسوزىن ەكىنشى بانك قۇپ كورمەيدى. ۇلكەن سومادا نەسيە راسىمدەيىن دەسەڭ... ءۇيىڭدى كەپىلگە قويايىن دەسەڭ، ول - جاتاقحانا!!!)))
تاعى ءبىر ەسكەرەر جايت. كەڭەس وداعىنىڭ بار جاقسىلىعىن كورگەندەردىڭ ءبارى ەرىنبەي جاماندايدى بۇگىندە. تاۋەلسىزدىكتى باسقاشا اسقاقتاتقىسى كەلەتىن سول جالعان پاتريوتتار ول كەزدە "راسشيرەنيە" دەگەننىڭ بولعانىن جاقسى بىلەدى. بىراق ول جايلى بۇگىندە، ءولدىم دە، ايتپايدى! 60-70 جىل جۇمىس ىستەپ كەلگەن نەبىر زاۋىت-فابريكانى جوق قىلىپ، جەرىن جەكەشەلەندىرىپ العان سول جەكسۇرىنداردىڭ ارقايسىسىنىڭ موينىندا كەشەگىندەي كەپتەلىستە جان ۇزگەندەردىڭ قانى بار. زاۋال جىبەرمەيدى. وزدەرى كۇنى كەشە اۋىلدان شىعىپ بۇگىندە الدىنداعىنى كورمەيتىن قالگە جەتىپ كوزىن شەل باسقان دەپۋتاتتاردىڭ ۇيىقتاپ وتىرىپ قانشا جالاقى الاتىنىن ءبارىڭىز بىلەسىزدەر. باي-باعلاننىڭ ءبارى دە بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرادى. زەكەت بەرىپ، ساۋاپ جاساپ، اياق استىنان قازاقتىق نامىسى ويانىپ، ار ازابى مازالاپ قاپ تاپ مەنىڭ ۇلىما زاڭدى تۇردە باسپانا الۋىنا سەبەپ بولىپ، كومەكتەسكىسى كەلسە، مارحابات! تىم بولماسا، جاندايشاپ جاعىمپازدارى قازاق ءۇشىن وسىنداي دا پاسىق كەدەرگىلەردىڭ بار ەكەنىن جەتكىزىپ جاتسا، ەسكەرەر، ماسەلە كوتەرەر، جويار! ايتپاقشى، "تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق" بانكىن جاعالاپ تەنتىرەپ جۇرگەن كىلەڭ قازاق ەكەنىن دە قاپەرگە الار... پريۆاتيزاتسيانىڭ كەدەرگىسىنە تاپ بولعان مەنىڭ بالام نەگە قينالىپ، "پريحۆاتيزاتسيانىڭ" پايداسىنا تويعان جەمقورلار مەن ۇرپاعى نەگە كەڭىردەگىن كەرىپ كەكىرىپ ءومىر ءسۇرۋى كەرەك؟
ايگۇل بولاتحانقىزى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
