داۋلەت تولەۋتاي: ءۇي الۋدىڭ، اقشا جيناۋدىڭ جولدارىن بىلەمىن

7154
Adyrna.kz Telegram

ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى، بانكتىڭ تىلىمەن ەمەس، حالىقتىڭ تىلىمەن سويلەيتىن، ء"ار قازاق ءۇيلى بولسىن" دەگەن ۇراندى ۇستانىپ جۇرگەن قازاقتىڭ قارجىلىق جاعىنان ساۋاتتى ازاماتى داۋلەت تولەۋتايۇلى adyrna.kz پورتالىنا "باسپانا" تاقىرىبىنا سۇحبات بەرگەن ەدى. سۇبەلى اڭگىمەمىزدى وقىرمانداردىڭ نازارىنا ۇسىنامىز.

 

- دəۋلەت مىرزا، ءسىز بەن ءبىز تۇسىنگەنمەن، باسپانا الۋ مəسەلەسىن تۇسىنبەي جۇرگەن حالىق شاش ەتەكتەن. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى الداپ كەتپەي مە، قالاي اشامىز، باسىندا قانشا تولەۋ كەرەك دەگەن سەكىلدى مىڭداعان سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ىزدەۋدە. وسى جەردە قىسقا-نۇسقا ءبىر ءتۇسىندىرىپ كەتسەڭىز.

- جالپى مەنىڭ ءجيى ايتاتىنىم ءۇي كەرەك بولسا، اقشا جيناۋ كەرەك. ءۇي دەپ تۇر، ياعني اقشانى ءۇيۋ كەرەك! ءۇيىڭ بولسا، كۇيىڭ دە بولادى. بىراق ءبىز نە ىستەيمىز؟ اقشانى شاشامىز، كەيدە شاشقانىمىزعا وكىنەمىز. سوندىقتان قازىر ءۇي العىن كەلسە، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە قاراجاتتى تيىنداپ بولسىن سالا بەرۋ كەرەك. بانك بانكورت بولعان كۇننىڭ وزىندە ەشتەڭەدەن قورىقپاۋ كەرەك. سەبەبى ءسىزدىڭ جيناعىڭىز زاڭمەن قورعالعان. 10-15 ميلليونعا دەيىنگى اقشانى دەپوزيتتى ساقتاندىرۋ قورى قايتارىپ بەرەدى. ءارى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى 100% مەملەكەتتىڭ بانكى.

- ءسىزدىڭ ينستاگرام پاراقشاڭىزدان حالىققا ارناپ، قارجىلىق ساۋاتتىلىققا قاتىستى كىتاپ شىعارامىن دەگەنىڭىزدى وقىپ قالىپ ەدىم. بۇل وتە جاقسى باستاما. كىتاپ شىقتى ما؟ جالپى ول كىتاپتا نە ايتىلادى؟

- ەندى بىردەن كىتاپ جازا سالعانىم دۇرىس بولماس، بۇل كۇندەلىك. كۇندەلىكتىڭ اتاۋىن "داۋلەتتى كۇندەلىك" دەپ قويدىم. ءبىز ەندى پەندە بولعاسىن، بىرەۋدىڭ قالتاسىنداعى اقشاسىن ساناۋدى جاقسى كورەمىز. بىراق ءوز اقشامىزدى سانامايمىز. ال بۇل كۇندەلىك ءوز قالتامىزداعى تيىندى ەسەپتەۋگە باعىتتالعان. "داۋلەتتى كۇندەلىكتىڭ" ىشىندە بىرنەشە پايدالى اقپاراتتار بار، وزىمنەن كەڭەس بار، ودان بولەك ءاربىر ايعا بولىنگەن وقۋعا كەرەك كىتاپتار ءتىزىمى، ميللياردەرلەر ءومىرى، قىزىقتى وقيعالار جازىلعان. جانە دە بۇل كۇندەلىكتىڭ ءاربىر بەتى موتيۆاتسياعا تولى. كۇندەلىكتىڭ قازىر سوڭعى بەتتەرى جازىلىپ جاتىر. ساتىلىمعا قاراشا ايىندا شىعادى.

- پرەزيدەنت زەينەتاقى قورداعى اقشانى ءۇي الۋعا نەمەسە ءبىلىم الۋعا جۇمساۋعا رۇقسات بەرىپ وتىر. بىرەۋلەر بۇنى زەينەتاقى قورعا قول سۇعۋدىڭ جاڭا ءəدىسى دەۋدە. بۇل مەملەكەتكە زيانىن تيگىزبەي مە؟ جالپى وسى باستاما جونىندە نە بىلەسىز؟

- بۇل مەحانيزم كەلەسى جىلدان باستاپ جۇزەگە اساتىن بولادى. ارينە، سەنىڭ زەينەتاقى قورىندا اقشا بار ەكەن دەپ بارىنە بەرە بەرمەيتىنى انىق. ونىڭ وزىندىك ءبىر شەكتەۋلەرى بولادى. مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، زەينەتاقى قورىنداعى بەلگىلى ءبىر كولەمدەگى قاراجاتتى الىپ، كەيىننەن ءۇي الىپ العاننان كەيىن قارىزىن قايتارۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ايتپەسە مىنا اقشالاردىڭ ءبارىن الا بەرەتىن بولساق، مەملەكەتىمىز شىعىنعا ۇشىرايتىنى انىق قوي. ەندى الدىعا وزىپ، بال اشۋدىڭ قاجەتى جوق. 2020 جىلدى كۇتەيىك.

- "جاستار جىلى" جاستارعا  باسپانا الۋ ءۇشىن ارنايى جەڭىلدەتىلگەن باعدارلامالار قابىلدادى ما؟

- جاستار جىلى، جاستار جىلى دەپ جاتىرمىز. دەگەنمەن ارنايى ءبىر باعدارلاما شىقپادى. تەك شىمكەنت قالاسىندا 900 پاتەر، الماتى، نۇرسۇلتان قالالارىندا 1050 پاتەردەن، سوندا جيىنى 3000 پاتەر بەرىلگەلى جاتىر. قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىنا تامان قۇجاتتاردى تۇگەلىمەن قامتىپ، قازان ايىندا باسپانانىڭ كىلتى جاستاردىڭ قولىنا ۇستاتىلادى. بۇل تەك جالعا الۋ باسپاناسى. 14-29 جاس ارالىعىنداعىلارعا جانە 5 جىل عانا تۇرا الاتىندارعا، ايىنا 12 مىڭ تولەپ تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرىلگەن. ياعني بولاشاقتا ۇيگە قاراجات جينايمىن دەگەن جاستارعا وتە قولايلى باعدارلاما دەسەك تە بولادى.

- ءسىزدىڭ شە، اقشانى قالاي جəنە قايدا جيناعان ءتيىمدى؟ دوللارمەن بە، تەڭگەمەن بە؟ بانك دەپوزيتىندە مە، تيىن سالعىشتا ما؟

- ءدال وسى سۇراققا قاتىستى ءوزىمنىڭ ەسەپ-قيسابىمدى جۇرگىزىپ كورگەنمىن. تەڭگەلەي اقشانى جيناعان تيىمدىرەك سەكىلدى. 2016 مەن 2019 جىلداردى سالىستىرعاندا دوللار وسكەن، ياعني تەڭگە قۇنسىزدانعان. سوندا ءبارىبىر تەڭگە ۇتىپ تۇر.

- سۇراعان جاندارعا 7,20,25 باعدارلاماسى ءتيىمدى دەپ كەڭەس بەرىپسىز. تيىمدىلىك جاعىن ءتۇسىندىرىپ كەتەسىز بە؟

- 7,20,25 باعدارلاماسىنىڭ ءبىر جاقسىسى 3 جىل بانكتە جيناماي، بىردەن الا بەرۋگە بولادى. بىراق قازىر ءۇيدىڭ باعاسى قىمبات بولىپ تۇر. بۇل پايىز جاعىنان تيىمدىرەك. سەبەبى 7 % دەگەن رەسەيدە، تۇركيادا دا جوق. الماتى، نۇر-سۇلتاننان 20-22 ميلليونعا ءۇي الاسىز، ونى 25 جىل تولەۋ دە ءبىر جاعىنان قورقىنىشتى. سەبەبى، باعانى مەملەكەت بەكىتپەيدى، ءاربىر قۇرىلىس كومپانيالارى ويىنا كەلگەن كەز-كەلگەن باعالارىن قويادى. قاراپ تۇرسان، بارىنشا جاعدايلار جاسالعان. بىراق ءبىز اقشا جيناۋدىڭ سىرىن ءالى بىلمەيمىز.

- جالپى ادامداردىڭ مەملەكەتتىك جۇمىس ىستەگەنى دۇرىس پا، əلدە بۇرىن سوڭدى اينالىسىپ كورمەسە دە كəسىپ اشقانى قولايلى ما؟

- نە ىستەسە دە، ادام ءوزىنىڭ سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسۋى كەرەك. تاڭعى 9-دان كەشكى 18:00-گە دەيىن جۇمىس جاسادىم، جەكە ءومىرىم قالىپ كەتتى دەپ شاعىمدانىپ شىعا كەلەتىن ادامدار بار، ارينە! دەگەنمەن اركىم ءوز سۇيىكتى ىسىمەن اينالىساتىن بولسا، جاقسى ءبىر ەنەرگيامەن جۇمىستان قايتاتىن ەدى.

- قانداي كىتاپتار وقۋعا كەڭەس بەرەسىز؟

- ءار كىتاپتىڭ باعىت-باعدارى بار عوي. بىرەۋ دەتەكتيۆتى، ەندى بىرەۋى رومانتيكالىق كىتاپتارعا اۋەس. ءوزىمنىڭ ەكى بالام بولعان سوڭ، سوڭعى كەزدەرى بالا تاربيەسىنە قاتىستى كىتاپتارعا قىزىعىپ ءجۇرمىن. ودان بولەك پسيحولوگيالىق، قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىراتىن، موتيۆاتسيالىق كىتاپتاردى وقۋعا تىرىسامىن. مىسالى مەنى روبەرت دياساكي، ناپولەون حيلل، بودور شەرحتىڭ كىتاپتارى قىزىقتىرادى. بىراق اينالىپ كەلگەندە ءار ادامنىڭ تالعامىنا بايلانىستى. كىتاپقا قىزىعۋشىلىعى جوق ادامدى ون جەردەن قيناپ جاتسان دا، وقىمايدى. سوندىقتان، كىتاپ وقۋ ءار ادامنىڭ ءوز جۇرەك قالاۋى.

- بارلىق قازاقستان حالقىنا، سولاردىڭ ىشىندە جاستارعا قانداي اقىل-كەڭەس ايتاسىز؟

- جالپى قازاقستان حالقىنا ۇنەمى ايتاتىنىم ءوزىمىز ءبىلىمدى، ساۋاتتى بولا بىلسەك الىنبايتىن قامال جوق. قازىر بوي جارىستىراتىن زامان ەمەس، وي جارىستىراتىن زامان. ءبىلىمدى بولساق، بايلىقتى كۇزەتۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىلىمدىنىڭ ءورىسى كەڭ. ۇنەمى ايتامىن، وقيىق، توقيىق، ساۋاتتى بولايىق، حالقىم! اڭعارىمپاز، ىزدەنىمپاز بولايىق! چەچەل "كىم اقپاراتتى بيلەي السا، الەمدى بيلەيدى" دەيدى. ءسىز اقپارات ايدىنىندا ءجۇرۋىڭىز كەرەك. ارتتا قالماۋ كەرەك. ۇزدىكسىز دامۋدا بولۋىڭىز كەرەك. بىرەۋ راۋشان گۇلىنە قاراپ گۇلىن كورەدى، بىرەۋ جاپىراعىن كورەدى، بىرەۋ تىكەنىن كورەدى. سول سياقتى، بىرەۋ ءومىردىڭ اعى مەن قاراسىن كورەدى. سوندىقتان ومىردە جاقسى جاعىنان ءىس باستاپ، جاقسىلىققا قاراي ۇمتىلساق ءبارى جاقسى بولادى!

سۇحباتتاسقان: اقگۇل ايداربەكوۆا

پىكىرلەر