Ақпараттық технологиялар дәуірінде деректерге қол жеткізу бұрынғыдан да оңай және жылдам. Алайда, бұл жалған ақпараттың көп таралуын туындатады. Жалған ақпарат жалған сенім тудырып, қоғамдық пікірге әсер етпей қоймайды. Тіпті, ел арасында араздық тудырып, қылмысқа ұласуы ықтимал. Ал оның алдын алу үшін жалған ақпаратпен қалай күресу керек?
Алдымен, жалған ақпарат түрлеріне тоқталып өтсек. Жалған ақпарат әдейі немесе байқаусызда болуы мүмкін. Әдейі жалған ақпарат белгілі бір мақсаттарға жету үшін адамдарды манипуляциялау мақсатында жасалады. Мысалы, саяси пайда немесе қаржылық пайда мақсатына. Байқаусыз жалған ақпарат білмеу немесе қателік арқылы таралады. Ақпараттың екі түрі де әлеуметтік медиа мен басқа онлайн платформалардың арқасында тез таралады. Ал жалған ақпартты болдырмау үшін не істеу керек?
Жалған ақпаратпен күресудің тиімді әдістерінің бірі – халықтың медиа сауаттылығын арттыру. Бұл адамдарды сыни тұрғыдан ойлауға, ақпарат көздерін тексеруге, фактілер мен пікірлерді ажырата білуге үйретуді қамтиды. Медиа сауаттылық бағдарламалары мектептегі білім беру жүйесіне біріктіріліп, қоғамдық науқандар ретінде жүзеге асырылуы мүмкін.
Жалған ақпаратпен күресуде, жаңалықтар мен хабарлардың шынайылығын тексеруде фактчекинг ұйымдары маңызды рөл атқарады. PolitiFact, Snopes және FactCheck.org сияқты ұйымдар халықты сенімді деректермен қамтамасыз етеді және жалған жаңалықтарды әшкерелейді.
Facebook, Twitter және YouTube сияқты онлайн платформалар жалған ақпаратты анықтау және жою үшін белсенді шаралар қолдана алады. Бұған жалған жаңалықтарды анықтау үшін алгоритмдерді пайдалану, фактілерді тексеретін ұйымдармен бірлесіп жұмыс істеу және мазмұнды модерациялаудың мөлдір саясаттары кіреді.
ЖАЛҒАН АҚПАРАТ ТАРАТҚАН ЖАЗАСЫЗ ҚАЛМАЙДЫ
Кейбір елдер жалған ақпарат таратумен күресу үшін заңдар қабылдауда. Бұл жалған жаңалықтарды жасағаны және таратқаны үшін айыппұлдар мен басқа да санкцияларды қамтуы мүмкін. Бірақ мұндай шаралар сөз бостандығына нұқсан келтірмеу үшін абай болу керек.
Қазақстанда жалған ақпарат таратқандарға заңнамаға сәйкес, әкімшілік және қылмыстық жауапкершілік қарастырылған. Яғни, әкімшілк құқық бұзушылық кодексіне және Қылмыстық кодекске сәйкес жауапқа тартылады. Жалған ақпарат қоғамда резонанс тудырса, халықты жалған ақпаратпен иландырып, халықтың біраз бөлігі зиян шегетін болса, 20 АЕК сомасындағы айыппұл төлеуден бастап, 7 жылға бас бостандығынан айыруға дейінгі жаза көзделген.
Қоғамдық пікірді манипуляциялау әртүрлі әдістермен, соның ішінде үгіт-насихат, эмоционалды сөздерді қолдану және жалған ақпарат тарату арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл әдістерге қарсы тұру үшін келесі стратегияларды қолдануға болады:
Біріншіден, манипуляцияға қарсы тұра алатын тұрақты қоғам құруда білім басты рөл атқарады. Адамдар манипуляция үшін қолданылатын әдістерді білуі және ақпаратты сыни бағалай білуі керек.
Екінші, жоғары журналистік стандарттар мен этиканы ұстанатын тәуелсіз БАҚ манипуляциямен күрестің маңызды элементі екенін ескері қажет. Мұндай БАҚ-ты қолдау қаржылық көмекті де, олардың тәуелсіздігінің заңнамалық кепілдіктерін де қамтуы мүмкін.
Үшіншіден, мемлекеттік органдар мен компаниялардың іс-әрекетіндегі ашықтық ақпаратты манипуляциялау мүмкіндігін азайтады. Үкімет шешімдері мен әрекеттері туралы ақпаратқа жұртшылықтың қол жеткізуі ақпараттандырылған қоғам құруға көмектеседі.
Төртінші, манипуляцияларды анықтау және талдау үшін заманауи технологияларды қолдануға болады. Жасанды интеллект және машиналық оқыту жалған ақпараттың таралу заңдылықтарын анықтауға және ықтимал қауіптерді болжауға көмектеседі.
Жалған ақпаратпен және қоғамдық пікірді манипуляциялаумен күресу – мемлекеттік органдардың, жеке компаниялар мен халықтың күш-жігерін талап ететін күрделі міндет. Медиасауаттылық, тәуелсіз БАҚ-ты қолдау, заңнамалық реттеу және заманауи технологияларды пайдалану осы процестің негізгі элементтері. Жалған ақпарат пен айла-шарғы қоғамның сенімі мен тұрақтылығына нұқсан келтіре алмайтын тұрақты ақпараттық кеңістікті бірлескен күш-жігер арқылы ғана жасай аламыз.
“Адырна” ұлттық порталы
